NHỮNG KIỆT TÁC NGHỆ THUẬT “LẠC LỐI” (PHẦN 1)

Không điều gì khiến các nhà nghiên cứu nghệ thuật đau đáu bằng việc không thể lần ra tung tích một bức tranh, tác phẩm điêu khắc hay bản in – dù là để đưa vào catalogue raisonné, lưu trữ cho hậu thế hay phục vụ bài nghiên cứu học thuật. Cảm giác ấy càng da diết hơn khi người tìm kiếm lại có mối liên hệ tình cảm đặc biệt với tác phẩm từng “bốc hơi” vào tay nhà sưu tầm tư nhân hay qua tay nhiều người mà chẳng để lại dấu vết nào.

Điển hình như bức chân dung nữ họa sĩ hiện đại Anna Walinska do người bạn thân Arshile Gorky vẽ. Quỹ Arshile Gorky từng ráo riết tìm kiếm tác phẩm này để đưa vào catalogue raisonné, trong khi Rosina Rubin – cháu gái của Walinska và người sáng lập Atelier Anna Walinska – thì chỉ đơn giản muốn biết điều gì đã xảy ra với bức tranh từng treo ở cửa ra vào căn hộ của gia đình bà trên phố Upper West Side, Manhattan.

Tôi biết đến cuộc tìm kiếm ấy qua bản tin của Atelier Anna Walinska, liên hệ với Rubin và Quỹ Gorky, rồi viết bài hi vọng “mồi tin” này sẽ giúp bức tranh – chưa từng trưng bày công khai – một ngày nào đó lộ diện. Hai năm sau vẫn biệt vô âm tín… cho đến khi một người hàng xóm của nhà sưu tầm đang nắm giữ bức tranh đọc được bài viết, nhận ra bức chân dung và lên tiếng. Một cuộc hội ngộ bất ngờ đã diễn ra.

Thực ra, các tác phẩm nghệ thuật không “biến mất” hoàn toàn – trừ khi chúng bị hủy hoại. Nhưng đôi khi chúng “lang thang” – hoặc bị đánh cắp – và vô tình rời xa những người từng hiểu chúng rõ nhất. Dưới đây là 10 trường hợp như vậy. Bạn có từng nhìn thấy những tác phẩm này?

Eva Gonzalès, Les Oies (khoảng 1865–1870)

Năm 1885, hai năm sau khi nữ họa sĩ ấn tượng Pháp Eva Gonzalès qua đời trong lúc sinh con, gia đình bà và Léon Leenhoff (con riêng của Édouard Manet) đã tổ chức một triển lãm hồi cố gồm 88 tác phẩm – từ tranh sơn dầu, phấn màu, ký họa đến khắc họa. Một cuốn catalogue sơ sài được in ra, không có hình ảnh minh họa. May thay, ba tấm ảnh chụp triển lãm đã giúp các nhà nghiên cứu xác định được phần lớn các tác phẩm trưng bày – bao gồm bức Les Oies, một tranh sơn dầu nhỏ mô tả đàn ngỗng, hiếm thấy trong sự nghiệp chủ yếu tập trung vào chân dung và tĩnh vật của bà.

Tác phẩm được mượn từ bộ sưu tập của Suzanne Manet – vợ của Édouard Manet – và xuất hiện lần cuối tại phiên đấu giá năm 1958 tại Salons du Trianon-Palace ở Versailles. Kể từ đó, bức tranh này dường như đã “ẩn thân” trong một bộ sưu tập cá nhân nào đó.

Ai có thông tin về tác phẩm này xin liên hệ Viện Wildenstein Plattner – đơn vị đang cùng tác giả Marie-Caroline Sainsaulieu thực hiện bản cập nhật của catalogue raisonné Gonzalès năm 1990.

Josef Albers, Chân dung tự họa (khoảng 1917–1919)

Bức ảnh chụp tại một triển lãm không rõ tên ở Westphalia, Đức, về anh rể và chị gái của Josef Albers, Rudolf và Elisabeth Marx, năm 1948. Bức tranh ở phía sau là bức tự họa của Albers, khoảng năm 1917–1919.

Josef Albers vẽ bức chân dung tự họa này khi còn là một giáo viên tiểu học ở Westphalia, Đức – trước cả khi ông gia nhập Bauhaus và nổi tiếng với loạt tranh hình học. Đây là một trong nhiều tác phẩm giai đoạn đầu sự nghiệp mà người ta chưa xác định được vị trí, có thể đã bị ông xóa hoặc đè vẽ tranh mới.

Tác phẩm chỉ được biết tới thông qua một bức ảnh chụp khoảng năm 1948 tại một triển lãm ở Westphalia, với người em gái Elisabeth và anh rể Rudolf Marx của ông đứng phía trước. Việc bức tranh sống sót qua Thế chiến II khiến nhiều người tin rằng nó vẫn đang “ẩn mình” đâu đó trong một bộ sưu tập tư nhân.

Ai có thông tin, xin liên hệ Quỹ Josef & Anni Albers.

Amedeo Modigliani, Portrait de Jeune Fille (1918–1919)

Amedeo Modigliani, Chân dung Jeune Fille , 1918–19

Bức chân dung này – điển hình cho phong cách hiện đại của Modigliani – được nhìn thấy lần cuối vào năm 1922 tại phòng tranh Bernheim-Jeune ở Paris. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập của họa sĩ Mỹ–Pháp Charles Hall Thorndike, người có thể đã gặp Modigliani tại miền Nam nước Pháp.

Tranh được vẽ trên vải tiêu chuẩn “Marine 8” thường dùng cho tranh biển – nhưng Modigliani chọn vì kích thước này phù hợp với phong cách chân dung kéo dài của ông. Có khả năng đây là một chân dung của Jeanne Hébuterne – người yêu, mẹ của con gái ông và là nàng thơ xuất hiện trong hơn 25 bức chân dung khác nhau.

Không được liệt kê trong catalogue raisonné nổi tiếng của Ambrogio Ceroni năm 1970, có thể do bức tranh được bán đi quá sớm và rời khỏi nước Pháp. Tác phẩm chỉ còn tồn tại dưới dạng ảnh đen trắng.

Ai biết thông tin xin liên hệ với nhóm nghiên cứu Modigliani Initiative.

Marsden Hartley, Lemons in a Bowl (1927–1929)

Trong thời gian sống ở Provence, Pháp vào cuối thập niên 1920, họa sĩ hiện đại Marsden Hartley đã vẽ bức tĩnh vật này khi đang học hỏi phong cách Cézanne. Tác phẩm sau đó được tặng cho bà J. Tessier ở Pháp, rồi chuyển qua bộ sưu tập tư nhân ở New York vào đầu thập niên 1950. Địa chỉ cuối cùng từng ghi nhận là nhà của vợ chồng Saul và Ethel Brodsky ở Croton-on-Hudson, bang New York.

Nếu có manh mối, xin liên hệ Marsden Hartley Legacy Project – trực thuộc Bảo tàng Bates College, quê hương Lewiston của ông.

Isamu Noguchi, Power House (Nghiên cứu cho Điêu khắc Neon) (1928)

Năm 1928, khi đang sống gần Paris nhờ học bổng Guggenheim, Isamu Noguchi – mới 24 tuổi – đã thử nghiệm với các vật liệu mới như ống neon, tạo ra mô hình Power House. Đây được xem là tiền thân cho các tác phẩm đèn Akari trứ danh của ông sau này.

Tác phẩm được cất trong thùng gỗ tại xưởng ở số 11 Rue Dedouvre, Gentilly, rồi mất dấu sau khi ông rời Paris năm 1929. Có khả năng thùng bị vứt bỏ trong khủng hoảng kinh tế. Quỹ Noguchi vẫn hy vọng ai đó từng nhận ra giá trị nghệ thuật và giữ lại.

Ai có thông tin, xin liên hệ Quỹ Isamu Noguchi.

[Còn tiếp: Phần 2 sẽ tiếp tục hé lộ các tác phẩm bị thất lạc khác, bao gồm sáng tác điêu khắc bằng thép của Ibram Lassaw và nhiều tên tuổi nghệ sĩ lừng danh.]