Mika Rottenberg tại Hauser & Wirth Menorca: Tái chế là giải pháp hay chỉ là ảo tưởng?

Nghệ sĩ đương đại gốc Argentina hiện sống tại Mỹ, Mika Rottenberg, mang đến triển lãm nghệ thuật mới nhất tại Hauser & Wirth Menorca với một tuyên bố thẳng thắn: “Tái chế là một hệ thống thất bại.” Từ xưởng làm việc ở miền Bắc bang New York, Rottenberg chia sẻ quan điểm phản biện của mình về sự rối loạn trong chuỗi xử lý rác thải đô thị, đặc biệt tại New York – nơi cô cho rằng “chẳng có gì thực sự được tái chế”.

Sự kiện nghệ thuật mang tên Vibrant Matter không đơn thuần là phê phán hệ thống, mà còn là lời mời gọi nhìn nhận lại khả năng biến đổi vật chất – điều mà nghệ thuật tái chế từng hứa hẹn. Với phim ngắn, tranh vẽ, và một loạt tác phẩm điêu khắc mới, Rottenberg không đưa ra giải pháp thay thế mà đặt câu hỏi: “Chúng ta có thể làm gì với quá nhiều rác? Có thể làm điều gì đẹp đẽ với chúng chăng?”

Khi rác thải hóa thân thành ánh sáng

Mika Rottenberg, Lampshare (chandelier #5), 2024. Hình ảnh: © Mika Rottenberg. Tư liệu của nghệ sĩ và Hauser & Wirth.

Loạt tác phẩm mới Lampshares (2025) là điểm nhấn thị giác của triển lãm. Những chiếc đèn hình nấm phát sáng, mọc lên từ tường, trần nhà hay nằm dài trên sàn như các sinh vật trong truyện cổ Grimm, mang trong mình một câu chuyện chuyển hóa kỳ diệu. Rottenberg thu gom dây leo hoang dã từ khu rừng gần studio, trộn lẫn với nhựa thải từ Bronx và Đông Harlem, rồi nung chảy và tái định hình thành những tác phẩm mang tính sinh học và ám ảnh – vừa đẹp đẽ vừa ghê rợn.

Mika Rottenberg, Lampshare, 2024. Hình ảnh: © Mika Rottenberg. Tư liệu của nghệ sĩ và Hauser & Wirth.

Giữa tự nhiên và nhân tạo, trang trí và chức năng, Lampshares không chỉ là đối tượng nghệ thuật mà còn là phép ẩn dụ: tổn thương có thể trở thành ánh sáng, và tái sinh có thể bắt đầu từ phế thải.

Chiếu sáng những chu trình bất toàn

Mika Rottenberg, Spaghetti Blockchain (Video Still), 2019. Hình ảnh: © Mika Rottenberg. Tư liệu của nghệ sĩ và Hauser & Wirth.

Mika Rottenberg, Spaghetti Blockchain (Video Still), 2019. Hình ảnh: © Mika Rottenberg. Tư liệu của nghệ sĩ và Hauser & Wirth.

Vibrant Matter cũng giới thiệu hai phim ngắn nổi bật của nghệ sĩ: Cosmic Generator (2017–18) và Spaghetti Blockchain (2019). Cả hai đều mở rộng chủ đề biến đổi vật chất và hệ thống sản xuất tiêu dùng toàn cầu – những chủ đề xuyên suốt trong thực hành nghệ thuật môi trường của Rottenberg. Trong phim, nghệ sĩ khai thác bản chất ánh sáng của video, liên hệ với nhựa như “nhiên liệu hóa thạch – ánh sáng cổ xưa mắc kẹt trong dầu mỏ”, và biến quá trình tạo đèn thành hành vi “giải phóng ánh sáng”.

Trong Spaghetti Blockchain, Rottenberg kết hợp những hình ảnh từ thu hoạch khoai tây đến thí nghiệm hạt phản vật chất tại CERN, lồng ghép hiệu ứng ASMR để khơi gợi cảm giác vừa dễ chịu vừa rối loạn. Những chuỗi hình ảnh tưởng chừng rời rạc ấy trở thành một dây chuyền sản xuất kỳ quái và siêu thực, đặt con người và vật chất vào trạng thái bị chi phối, chiếm dụng và thải loại.

Còn Cosmic Generator đưa khán giả đi từ chợ hàng nhựa ở Yiwu, Trung Quốc đến biên giới Mỹ - Mexico qua các cánh cổng tưởng tượng. Tác phẩm phá vỡ ranh giới giữa phim tài liệu và dàn dựng sân khấu, phơi bày tính phi lý của dòng chảy hàng hóa trong thế giới tư bản toàn cầu.

Nghệ thuật như giả kim thuật

Rottenberg không giấu giếm ý đồ tạo ra trạng thái rối loạn thị giác – điều mà cô cho là phản ánh đúng thực tại số hóa ngày nay: “Bạn bị kéo đi bởi các luồng thông tin trái ngược, từ tin tức kinh hoàng đến hình ảnh ngẫu nhiên trên mạng xã hội.” Thay vì đưa ra lối thoát, nghệ thuật của cô như một dạng an ủi – nơi mà “chuyển hóa là phép màu, là giả kim, và chính là bản chất của nghệ thuật.”

Triển lãm nghệ thuật Vibrant Matter tại Hauser & Wirth Menorca kéo dài đến ngày 26/10/2025, góp phần khẳng định vị trí của Mika Rottenberg trong dòng chảy nghệ thuật đương đại quốc tế. Với chất lượng thị giác hấp dẫn và tư duy phản biện mạnh mẽ, triển lãm trở thành điểm dừng không thể bỏ qua dành cho những ai quan tâm tới nghệ thuật đương đại, tái chế, và tương lai môi trường.

Nguồn: What is recycling good for, asks Mika Rottenberg at Hauser & Wirth Menorca

Quỳnh Hoa