Gốm Biên Hòa phản ánh đời sống của người dân miền Nam.

Làng gốm Biên Hòa ở tỉnh Đồng Nai đã nổi tiếng với những người sưu tầm gốm cổ từ cuối thế kỷ 19. Ngày nay, nghề gốm ngày càng hướng nhiều hơn đến tính nghệ thuật thay vì công dụng thực tế.

Làng gốm Biên Hòa, nằm bên sông Đồng Nai, có tuổi đời 300 năm, nổi tiếng với hai phong cách gốm chính – một được sản xuất ở các phường Tân Vạn, Bửu Hòa, và Hóa An, còn lại tại Trường Mỹ thuật Ứng dụng Biên Hòa.

Gia đình Mai Ngọc Nhi, chủ lò gốm Phong Sơn tại thành phố Biên Hòa, đã sản xuất gốm qua năm thế hệ. Xưởng gốm của bà, mở cửa hàng ngày, đón tiếp các nhóm du khách đến tham quan và tìm hiểu về gốm Biên Hòa.

Bà Nhi chia sẻ: “Gốm Biên Hòa được vẽ tay, vì vậy nó được ưa chuộng bởi mỗi sản phẩm đều mang vẻ đẹp riêng. Làng nghề này rất quan trọng đối với tôi. Tôi ưu tiên gốm thủ công hơn là gốm công nghiệp.”

Trường Dạy nghề Đông Dương Biên Hòa được thành lập vào năm 1903. Nhiều sản phẩm của trường, sự kết hợp giữa phong cách gốm Việt, Trung Quốc và Pháp, đã được trưng bày tại các triển lãm ở Pháp và Nhật Bản.

Những họa tiết gốm Biên Hòa bao gồm các hình ảnh Trung Quốc về bốn mùa và bốn loài thú linh thiêng, cũng như những bài thơ viết bằng chữ Hán, cùng hình ảnh ba vị thần chính trong Hindu giáo – Shiva, Vishnu và Brahma, được người Chăm ở Việt Nam thờ cúng.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Nguyệt, Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Đồng Nai, cho biết: “Gốm Biên Hòa cổ đặc biệt bởi màu men, họa tiết và nhất là kỹ thuật trang trí. Gốm Biên Hòa sau này không còn giống trước nữa, vì nếu nghệ nhân tập trung vào nghệ thuật, chi phí sản xuất cao sẽ khiến sản phẩm ít mang lại lợi nhuận.”

Gốm Biên Hòa có sự khác biệt rõ rệt giữa các nghệ nhân. Nhiều yếu tố tạo ra sự khác biệt về thẩm mỹ – chẳng hạn như công thức men và kỹ thuật của từng người thợ.

Gốm Biên Hòa nổi tiếng quốc tế với "men đồng xanh chấm bi và hoa văn nở". Công thức men này là một bí mật được bảo vệ kỹ lưỡng trong từng gia đình. Việc áp men được coi là bước quan trọng nhất. Điều này đòi hỏi kinh nghiệm vì khi nung, các sản phẩm có thể dễ dàng bị biến dạng, như lời nghệ nhân Nguyễn Minh Hùng chia sẻ.

Ông Hùng nói: “Men được khắc vào các lõm để men chấm không bị lan hoặc mờ giữa các nét vẽ. Những hoa văn chìm rất đẹp. Những họa tiết nhỏ và sâu là đặc trưng của gốm Biên Hòa.”

Ngày nay, do vấn đề môi trường và việc gốm Biên Hòa ngày càng thiên về tính nghệ thuật hơn là công dụng thực tế, các lò gốm trong làng đang buộc phải thay đổi phương pháp nung.

Nguyễn Việt Sơn, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Đồng Nai, cho biết, hàng năm, bảo tàng tổ chức các triển lãm gốm đặc biệt và xuất bản sách về gốm, đồng thời thêm vào: “Đồng Nai dự định sẽ thành lập một bảo tàng gốm, trưng bày các loại gốm, trong đó gốm Biên Hòa sẽ là điểm nhấn.”

Làng gốm Biên Hòa đang phát triển, được khuyến khích bởi chính sách của Chính phủ về đổi mới và phát triển làng nghề. Các sản phẩm gốm Biên Hòa đã được xuất khẩu sang Đông Nam Á và Châu Âu. Biên Hòa hiện nay đang kết hợp sản xuất gốm với du lịch văn hóa.

Nguồn tham khảo: Bien Hoa pottery reflects life of southerners

Biên dịch: Hoàng Linh