Dụng cụ làm phỗng: Những công cụ thô mộc tạo nên tượng đất tinh xảo

Giữa nhịp sống hiện đại đầy máy móc và khuôn đúc công nghiệp, những tượng phỗng đất vẫn ra đời mỗi ngày từ bàn tay khéo léo và vài dụng cụ thủ công đơn sơ. Ít ai biết rằng, đằng sau mỗi con phỗng truyền thống là sự cộng hưởng giữa kinh nghiệm truyền đời và bộ dụng cụ gần như không thay đổi qua nhiều thế hệ. Bài viết này sẽ đưa bạn bước vào thế giới của những chiếc dao tre, que gỗ và bàn xoay thủ công, những vật mộc mạc nhưng góp phần tạo nên linh hồn cho từng tượng đất.

Dao tre – dụng cụ chính để tạo hình chi tiết

Dao tre là công cụ không thể thiếu với bất kỳ nghệ nhân nào khi nặn phỗng đất. Không sắc bén như dao kim loại, nhưng dao tre lại có độ dẻo và mềm nhất định, giúp lướt mượt trên bề mặt đất sét, tạo hình các nếp áo, đường viền, hoa văn mà không làm hỏng khối đất ẩm.

Mỗi người thợ thường tự chuốt dao theo tay mình, tạo nên những lưỡi dao có độ cong hoặc dẹt khác nhau, phục vụ cho từng chi tiết cụ thể như khuôn mặt, tay chân hay các họa tiết trang trí. Sự chính xác của đường khắc không phụ thuộc vào độ sắc, mà ở kinh nghiệm và sự linh hoạt trong cổ tay của người nghệ nhân.

Que gỗ và gai nhọn – nắn hình và tạo kết cấu

Ngoài dao tre, các nghệ nhân phỗng đất còn dùng que gỗ có đầu tròn để nắn phồng các chi tiết như gò má, đầu gối hay bụng tượng. Với những vùng nhỏ hơn, mắt, mũi, miệng, họ sẽ dùng các đầu nhọn như gai tre hoặc cành cây khô mài nhọn. Những vật này đóng vai trò như “cây cọ” để vẽ hình trực tiếp lên đất ướt.

Đáng chú ý, các chi tiết như răng, hoa văn áo hay họa tiết phụ trên tượng phỗng đất truyền thống được tỉa bằng những vật hết sức thô sơ, thậm chí là mảnh sành hoặc góc của mảnh vỏ sò, điều đó làm tăng tính tự nhiên và gần gũi cho mỗi tác phẩm.

Bàn xoay và lò nung – hoàn thiện quá trình tạo hình

Trong khi phần lớn công đoạn nặn phỗng được thực hiện bằng tay và các dụng cụ nhỏ, một số nghệ nhân sử dụng bàn xoay gỗ để định hình các phần có cấu trúc tròn như đế tượng, đầu hoặc nón. Bàn xoay thường làm bằng gỗ mít, nhẹ, bền và dễ quay tay.

Sau khi nặn xong, tượng sẽ được phơi khô trong khoảng 2–4 ngày tùy thời tiết. Khi đất đủ khô và cứng, nghệ nhân đưa tượng vào lò nung. Lò nung truyền thống sử dụng củi rơm và đất trấu, giữ lửa liên tục trong khoảng 8–12 giờ. Lúc này, công cụ không còn là dao hay que, mà chính lửa là người thợ cuối cùng, hoàn thiện vẻ ngoài bền chắc và sắc nâu ấm đặc trưng cho mỗi phỗng đất thủ công.

Dụng cụ và sự khác biệt trong từng đôi tay

Không có bộ dụng cụ nào được chuẩn hóa trong nghề làm phỗng đất. Mỗi nghệ nhân có thể sử dụng những vật liệu và cách chế tác riêng, từ lưỡi dao chuốt bằng tre già đến đầu gỗ mài tay hay que nhọn từ gai cây. Có người giữ đúng một vài món quen tay suốt cả đời, có người thử nghiệm thêm các chất liệu mới như vỏ cây, mảnh gốm, thậm chí cả xương khô để tạo ra những chi tiết khác biệt.

Chính sự linh hoạt này khiến mỗi làng nghề làm phỗng, và từng người thợ hay nghệ nhân tượng đất, đều mang một dấu ấn riêng trong cách tạo hình tượng đất. Dụng cụ tuy mộc mạc nhưng lại phản ánh cách tư duy, kinh nghiệm và thẩm mỹ cá nhân của người làm. Có những nét gò nhẹ, khắc sâu hay tỉa sắc, tất cả bắt nguồn từ chính cách cầm dao, cách ấn que và cách quan sát hình khối bằng mắt thường.

Ngày nay, tượng phỗng đất không chỉ hiện diện trong không gian tín ngưỡng hay đồ chơi dân gian, mà còn xuất hiện trong thiết kế nội thất, làm điểm nhấn cho trang trí phong cách wabi-sabi, nơi sự mộc mạc và bất đối xứng được xem là nét đẹp tự nhiên. Những đường dao và vết tay in hằn trên bề mặt tượng, đôi khi chính là điều khiến người ta lưu tâm hơn cả hình dáng hoàn thiện.

Nếu bạn muốn phỗng trở thành một phần của không gian sống hoặc tìm mua để làm vật trang trí thủ công, có thể ghé qua các địa chỉ như Vanvi Gallery, The Muse Artspace, Oriental Rain – nơi giới thiệu các sản phẩm tượng phỗng đất mang đậm tinh thần văn hóa truyền thống.

Nguồn: Tổng hợp

Quỳnh Hoa