Cố hoạ sĩ Xu Man và tình yêu với nghệ thuật kháng chiến

Xu Man, tên thật là Siêu Dơn, sinh năm 1925 trong dân tộc thiểu số Ba Nà tại làng D’rai, xã Bắc, huyện An Khê, tỉnh Gia Lai. Từ nhỏ, ông đã lớn lên trong cảnh nghèo khó và chịu sự quản lý của người đứng đầu làng, với cuộc sống gian khổ gần như một người nô lệ. Tuy nhiên, đam mê hội họa đã sớm bộc lộ ở ông. Xu Man đã sử dụng bút, đá màu và bụi gạch để vẽ lại cảnh quan thiên nhiên quanh mình.

Trong thời gian diễn ra Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất, ông tham gia chiến đấu trong chiến dịch kháng chiến của Việt Minh tại Tây Nguyên. Năm 1954, khi Hiệp định Geneva chia cắt đất nước, Man đã chuyển ra Bắc Việt Nam, gia nhập Trung đoàn 120 và tiếp tục chiến đấu. Năm 1955, ông học tại Trường Văn hóa Dân tộc Trung ương và gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Với những thành tựu ban đầu trong nghệ thuật, Mẫn đã được ghi nhận trong những câu chuyện nổi tiếng, trong đó có việc vẽ một bức chân dung trong hai giờ và được thưởng một miếng gạo (khoảng 5kg). Điều này phản ánh sự nghiêm túc và đam mê trong việc sáng tạo của ông.

Xu Man theo học tại Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam từ năm 1956 đến năm 1963, hoàn thành chương trình giáo dục nghệ thuật tiền đại học và đại học. Trong thời gian này, ông đã có cơ hội gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một triển lãm nghệ thuật tại Hà Nội vào năm 1962, một sự kiện đã khuyến khích ông tiếp tục học để phục vụ cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai. Tuy nhiên, vào năm 1963, ông được lệnh vào Nam tham gia chiến đấu và đã dành 11 năm tại mặt trận Tây Nguyên cho đến năm 1974. Sau khi trở về Hà Nội vì lý do sức khỏe, ông hoàn thành kỳ thi tốt nghiệp tại Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam.

Nổi bật trong các tác phẩm của Xu Man là khả năng miêu tả đám đông và sử dụng màu sắc, đặc biệt là trong các chân dung, trong đó có hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhà thơ Văn Công Hùng từng nói: "Những bức tranh của ông vào những năm cuối đời vẫn tràn đầy tình yêu dành cho Bác Hồ."

Sau khi đất nước thống nhất vào năm 1975, Xu Man được bổ nhiệm làm Phó giám đốc Sở Thông tin và Văn hóa tỉnh Gia Lai. Năm 1983, ông nghỉ hưu và sống tại làng Plei Bông, xã Ayun, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai, nơi ông tiếp tục vẽ tranh cùng người bạn thân Huỳnh Văn Thuận trong một cuộc sống giản dị nhưng đầy ý nghĩa.

Năm 2000, Hội Mỹ thuật Việt Nam và Hội Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức một triển lãm danh dự về Xu Man tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh với chủ đề "Người Con Từ Núi Rừng Tây Nguyên". Triển lãm trưng bày hơn 87 tác phẩm của ông, và sau sự kiện này, một số tác phẩm của Xu Man được Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đưa vào bộ sưu tập của mình.

Xu Man qua đời vào năm 2007. Sau khi mất, ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật vào năm 2012, là họa sĩ duy nhất của Tây Nguyên nhận giải thưởng này cho đến nay.

Giải thưởng và danh hiệu:

• 1976 – Giải nhất Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc
• 2012 – Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật

Triển lãm:

• 1-12 tháng 8, 2000 – Triển lãm "Người Con Từ Núi Rừng Tây Nguyên" tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM
• 29 tháng 11 – 2 tháng 12, 2018 – Triển lãm "Họa sĩ Xu Man – Còn lại gì?" tại Liên hoan Cồng chiêng Tây Nguyên, Gia Lai

Các ấn phẩm về Xu Man:

• Trung Trung Đỉnh, Cuộc đời nghệ sĩ Xu Man, 1988, Văn hóa bản địa, Hà Nội

Bộ sưu tập:

• Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
• Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM

Xu Man không chỉ là một họa sĩ tài năng mà còn là một người có tầm ảnh hưởng lớn đến mỹ thuật Tây Nguyên và Việt Nam nói chung. Những đóng góp của ông cho nghệ thuật sẽ còn sống mãi với thời gian.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Vietnam The Art of War