Chủ sở hữu tranh Malevich gây tranh cãi tại Romania đe dọa kiện e-flux và một nhà sử học nghệ thuật

Linear Suprematism (khoảng năm 1916) là một trong ba tác phẩm gây tranh cãi hiện đang được trưng bày tại MNAC.

Ba bức tranh đang được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Quốc gia Romania (MNAC, Bucharest) đã trở thành tâm điểm tranh cãi lớn khi chủ sở hữu, doanh nhân Israel sống tại Bucharest Yaniv Cohen, tuyên bố sẽ kiện tạp chí e-flux và nhà sử học nghệ thuật Mỹ gốc Ukraine Konstantin Akinsha vì tội phỉ báng.

Tranh trưng bày và nguồn gốc bị nghi ngờ

Các tác phẩm gồm Suprematist Composition in Color (khoảng 1915), Cubo-Futurist Composition (1912–1913) và Linear Suprematism (khoảng 1916). Chúng nằm trong triển lãm “Kazimir Malevich: Outliving History” (tạm dịch: Kazimir Malevich – Vượt khỏi lịch sử), khai mạc tháng 5/2025. Cohen khẳng định đó là tác phẩm gốc của Kazimir Malevich (1879–1935), bậc thầy của chủ nghĩa Tối thượng (Suprematism).

Tuy nhiên, ngày 30/6, Akinsha đã đặt nghi vấn về tính xác thực của loạt tranh này trong một bài viết trên e-flux, cáo buộc MNAC “thiếu chuyên môn” và nêu ra nhiều “sai lệch lịch sử” trong thông cáo triển lãm. e-flux sau đó phải bổ sung ghi chú thừa nhận khả năng các tác phẩm “có thể là giả mạo.”

Phản ứng pháp lý từ chủ sở hữu

Cohen, thông qua hãng luật Rosen-Ben Gal tại Tel Aviv, đã gửi thư yêu cầu e-flux và Akinsha gỡ bài, đồng thời xin lỗi vì “gây tổn hại uy tín, danh dự và thiệt hại nghề nghiệp.” Ông dọa sẽ khởi kiện vì phỉ báng và yêu cầu bồi thường.

Cohen cho biết ông thừa hưởng tranh từ bà ngoại 95 tuổi Eva Levando, người mang chúng từ Nga sang Israel năm 1990 sau khi được cha truyền lại. Năm 2024, ông đã nhờ sử gia nghệ thuật Ukraine Dmytro Horbachov thẩm định và định giá chúng từ 160–190 triệu USD, gọi đây là “tác phẩm đẳng cấp bảo tàng.”

Những khoảng trống trong lý lịch tác phẩm

Akinsha nhấn mạnh các tranh có khoảng trống xuất xứ từ 12 đến 17 năm. Theo lời Cohen, ông cố đã mua chúng năm 1929–1930 từ những người bán không rõ danh tính tại Odessa. Chính điều này khiến nguồn gốc trở nên mơ hồ.

MNAC ban đầu tuyên bố “tin tưởng hồ sơ xuất xứ đủ vững chắc,” nhưng sau đó đã đổi giọng, gọi triển lãm là “một thí nghiệm giám tuyển” và phủ nhận việc bảo đảm tính xác thực.

Thị trường tranh Nga tiền phong và vấn đề giả mạo

Các tác phẩm thuộc trào lưu tiền phong Nga (Russian avant-garde) luôn được thị trường săn đón, có giá hàng chục triệu USD. Kỷ lục hiện tại là Suprematist Composition (1916) của Malevich, bán tại Christie’s New York năm 2018 với giá 85,8 triệu USD. Tuy nhiên, đây cũng là phân khúc đầy rủi ro: phần lớn tác phẩm lưu hành bị nghi ngờ là giả. Từ sau thập niên 1960, nhiều tranh không rõ xuất xứ đã xuất hiện, dẫn đến hàng loạt vụ kiện tụng.

Quan điểm đối lập

• Cohen: Khẳng định có ảnh chụp gia đình với tranh từ thập niên 1970, dấu xác nhận của Bộ Văn hóa Liên Xô năm 1990, và báo cáo khoa học từ viện bảo tồn IACC (Paris) chứng minh chất liệu phù hợp với giai đoạn Malevich sáng tác. Ông nhấn mạnh chỉ muốn trưng bày toàn cầu để tôn vinh di nguyện bà ngoại.

• Akinsha: Cho rằng việc xuất khẩu tranh Malevich khỏi Liên Xô là “gần như bất khả,” và khẳng định “sưu tập tư nhân nghệ thuật hiện đại cấp tiến ở Liên Xô thập niên 1920–1930 hầu như không tồn tại.” Ông nói sẽ sẵn sàng rút lại phát biểu nếu có tài liệu gốc đáng tin cậy.

• Các chuyên gia thị trường: Như Jo Vickery (cựu giám đốc Sotheby’s Nga) cảnh báo: không nhà đấu giá lớn nào nhận tranh Malevich nếu không có bằng chứng liên kết trực tiếp với thời sống của họa sĩ. Phân tích khoa học chỉ là một phần, cần so sánh với kỹ thuật sáng tác đặc trưng.

Tranh cãi chưa có hồi kết

Sự kiện này tiếp tục làm nổi bật tình trạng “thị trường ngập giả” của nghệ thuật tiền phong Nga. Trong khi Cohen khẳng định mình có bằng chứng xác thực, nhiều nhà nghiên cứu và giám tuyển vẫn tỏ ra hoài nghi. Triển lãm ở Bucharest vì thế không chỉ là một sự kiện nghệ thuật, mà còn là bài kiểm nghiệm về tính minh bạch, trách nhiệm giám tuyển và uy tín trong thế giới nghệ thuật quốc tế.