Bảo trợ nghệ thuật là gì trong thế kỷ 21?

Mối quan hệ giữa nghệ thuật và tiền bạc là một trong những đặc điểm quan trọng của xã hội hiện đại. Từ những nghệ nhân trang trí cung điện cho giới quý tộc Ý cho đến những nghệ sĩ ngôi sao ngày nay, hoạt động trong một bối cảnh nghệ thuật toàn cầu chủ yếu được hỗ trợ bởi các nhà sưu tập tư nhân, câu hỏi về việc ai là người tài trợ cho những nhà sản xuất văn hóa thị giác và lý do họ làm như vậy luôn giữ vai trò nổi bật trong việc hiểu các giá trị của nền văn hóa đó.

Trong thế kỷ 21, câu trả lời cho câu hỏi "tại sao?" thường liên quan đến sự hưởng thụ, lợi nhuận, hoạt động từ thiện, hoặc kết hợp một số yếu tố trên. Một trong những đặc điểm đặc biệt của thế giới nghệ thuật đương đại là việc khai thác các ý định khác nhau và đôi khi đối lập như vậy. Thực vậy, trong những năm gần đây, cùng với sự mở rộng mạnh mẽ của thị trường nghệ thuật, một nền văn hóa bảo trợ mới đã nhanh chóng phát triển trong giới sưu tập. Sự thay đổi này được Irene Kim, Trưởng phòng Quan hệ VIP toàn cầu của Art Basel, tóm tắt một cách rõ ràng: Trong 10 năm làm việc tại các hội chợ nghệ thuật, cô nhận thấy rằng câu hỏi đầu tiên mà các nhà sưu tập thường hỏi nhau đã chuyển từ "Bộ sưu tập của bạn có gì?" thành "Bộ sưu tập của bạn tập trung vào mục tiêu và sứ mệnh gì?".

Bối cảnh bảo trợ nghệ thuật đương đại đang phát triển phản ánh một sự thay đổi xã hội đáng kể gần đây. Mối quan hệ giữa các bảo tàng và các nhà bảo trợ tư nhân, vốn là một yếu tố then chốt trong hệ sinh thái nghệ thuật truyền thống của Mỹ, hiện đã trở nên toàn cầu. Tại các hội đồng của bảo tàng ở Mỹ, các nhà bảo trợ luôn có ảnh hưởng lớn đến quyết định về việc ai và những tác phẩm nào được thêm vào bộ sưu tập. Sự thay đổi này cũng đang ngày càng trở nên rõ ràng tại Vương quốc Anh và các quốc gia khác ở Châu Âu, nơi các biện pháp thắt lưng buộc bụng liên tục đã khiến các tổ chức phải phụ thuộc vào các nhà tài trợ có giá trị tài sản ròng cao. Bên ngoài phương Tây, các nhà bảo trợ thường là nguồn tài trợ duy nhất khi nói đến việc hỗ trợ nghệ thuật.

Tuy nhiên, hiện nay có rất ít hướng dẫn chính thức về bảo trợ nghệ thuật. Đối với các nhà bảo trợ, nhu cầu tìm kiếm những diễn đàn để chia sẻ niềm đam mê và học hỏi lẫn nhau là yếu tố chính thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của các nhóm nhà sưu tập. Việc tạo ra một cộng đồng như vậy chính là động lực đằng sau việc thành lập Hội đồng Bảo trợ Toàn cầu của Art Basel. Hội đồng này hiện có 174 nhà sưu tập tư nhân lớn trên toàn thế giới, với nhiệm vụ thúc đẩy các kết nối và đối thoại giữa các thành viên về bảo trợ và vai trò của nó trong hệ sinh thái nghệ thuật toàn cầu.

Ngày nay, nhiệm vụ của các nhà từ thiện không chỉ là hỗ trợ các nghệ sĩ và phong trào cụ thể, vốn là truyền thống bảo vệ của các nhà bảo trợ, mà còn ngày càng hướng đến việc ủng hộ những tiếng nói ít được đại diện trong thế giới nghệ thuật và cung cấp nền tảng cho các vấn đề xã hội và sinh thái. Trong những lĩnh vực này, các nhà bảo trợ có thể đóng góp vào diễn ngôn và sự hình thành của lịch sử nghệ thuật.

Ngoài ra, nhu cầu về những người bảo trợ có đạo đức hoàn hảo đang ngày càng gia tăng. Sức mạnh của các phong trào công lý xã hội gần đây như Black Lives Matter và #MeToo, kết hợp với sự phát triển mạnh mẽ của phương tiện truyền thông xã hội, đã buộc các tổ chức phải cân nhắc kỹ lưỡng về nguồn tài trợ của mình, dù là từ cá nhân hay doanh nghiệp. Chiến dịch thành công PAIN của nghệ sĩ Nan Goldin nhằm ngăn chặn các tổ chức văn hóa nhận quyên góp từ gia đình Sackler liên quan đến bê bối thuốc phiện OxyContin, cùng với nhiều nỗ lực khác để ngăn cản sự tài trợ của Big Oil, đã chứng minh sức mạnh của các nhóm vận động và dư luận trong việc thúc đẩy thay đổi.

Giải thưởng Rinascimento+ thường niên được thành lập bởi Sergio Risaliti, Giám đốc Bảo tàng Museo Novecento tại Florence, nhằm khám phá và thúc đẩy sự bảo trợ nghệ thuật đương đại mẫu mực. Risaliti giải thích về tinh thần của giải thưởng này bằng cách nhấn mạnh rằng các nhà bảo trợ hiện đại nên lấy cảm hứng từ những người bảo trợ vĩ đại trong quá khứ. Ông nói: "Tinh thần của những người bảo trợ trong quá khứ phải truyền cảm hứng cho những nhà sưu tập hiện tại, giúp họ tin rằng sự ủng hộ của họ đối với nghệ thuật có thể tạo ra giá trị thực sự trong cộng đồng, ảnh hưởng đến khu vực địa phương và xã hội."

Những người nhận giải Rinascimento+ năm nay, bao gồm Marisa Chearavanont, Gianfranco D’Amato, Laura Mattioli, Fabrizio Moretti, Hussam Otaibi và Patrizia Sandretto Re Rebaudengo, chắc chắn là hiện thân của kiểu sưu tập nghệ thuật có sứ mệnh mà Kim từ Art Basel đã xác định.

Tại Modern Forms, nơi mà tôi giám tuyển bộ sưu tập và nền tảng giám tuyển do Otaibi sáng lập, chúng tôi tập trung vào việc xây dựng các mối quan hệ đối tác nhằm tận dụng các mạng lưới và tạo ra ảnh hưởng. Cùng với Central Saint Martins và Kingston School of Art, chúng tôi đã đồng sáng lập dự án Credit, nhằm nghiên cứu và góp phần vào bối cảnh nghệ thuật mới nổi ở London. Ngoài ra, chúng tôi vừa khởi động một chương trình hợp tác với các nghệ sĩ và phòng trưng bày để gây quỹ cho AmazoniAlerta, một tổ chức phi chính phủ bảo vệ quyền lợi của người bản địa tại Amazon. Đối với Otaibi, "thật vinh dự khi có thể đóng góp và tham gia vào cuộc trò chuyện tập thể về nghệ thuật đương đại."

Sandretto Re Rebaudengo, người sáng lập Fondazione cùng tên tại Turin, Ý và là thành viên của Hội đồng bảo trợ toàn cầu của Art Basel, cho biết: "Vai trò của những người bảo trợ có thể là rất quan trọng. Trong thời đại hiện nay, nhiệm vụ chính của người bảo trợ không chỉ là trưng bày bộ sưu tập cá nhân mà còn là hỗ trợ các tổ chức và dự án, nhằm thu hút công chúng đối diện với những vấn đề thời đại chúng ta thông qua nghệ thuật, như sinh thái, quyền công dân, các vấn đề về giới, bất công và phân biệt đối xử."

Trong khi ở các nước phương Tây, những người bảo trợ có thể tham gia vào quá trình kiểm tra, đánh giá và cải thiện sự đại diện cũng như tính bao hàm trong toàn bộ bối cảnh văn hóa, thì ở những trung tâm nghệ thuật đương đại mới nổi, những người bảo trợ tích cực đang giúp xây dựng các câu chuyện và cấu trúc mới nhằm hỗ trợ nghệ thuật và nghệ sĩ.

Một trong những tiếng nói nổi bật trong cuộc thảo luận về việc phi thực dân hóa văn hóa và phát triển các hệ thống kiến thức văn hóa mới là Nana Oforiatta Ayim, một nhà văn, nhà làm phim và nhà sử học nghệ thuật, đồng thời là người phụ trách Ghana Pavilion tại hai kỳ Venice Biennales gần đây. Oforiatta Ayim cũng là một người bảo trợ, và bà xem sự bảo trợ như một tác nhân quan trọng trong việc thúc đẩy sự thay đổi. Bà nói: "Điều này thể hiện rõ qua cách mà các bảo tàng lựa chọn những đối tượng để thu thập và các tiếng nói được nâng cao nhờ sự bảo trợ. Gần đây, Gilbert và George đã phê phán sự gia tăng đa dạng trong các bộ sưu tập như của Tate, điều này thật buồn cười vì còn rất nhiều sự điều chỉnh cần thực hiện. Trong suốt nhiều thế kỷ, đàn ông da trắng phương Tây luôn là trung tâm của mọi quy tắc và bộ sưu tập, tạo nên một câu chuyện đơn điệu và phiến diện trong một thế giới đa dạng và phong phú. Sự cởi mở hiện tại thật tuyệt vời, vì nó cho phép chúng ta tiếp cận những góc nhìn khác nhau vào thời điểm mà chúng ta rất cần chúng."

Đối với Carlos Marsano, một nhà sưu tập hàng đầu tại Peru và là thành viên của Hội đồng bảo trợ toàn cầu của Art Basel, việc giải quyết bối cảnh địa phương là rất quan trọng. Ông chia sẻ: "Chúng ta cần suy nghĩ về tầm quan trọng của các tổ chức, vì nếu không có chúng, hệ sinh thái nghệ thuật sẽ không hoạt động." Ông nhấn mạnh rằng ở một quốc gia có nguồn lực hạn chế, việc tạo ra giá trị gia tăng là rất cần thiết. Một trong những đóng góp của ông là đồng sáng lập Artus, một tổ chức hỗ trợ các chương trình lưu trú cho các nghệ sĩ Peru ở nước ngoài.

Dana Farouki, một giám tuyển và nhà bảo trợ chuyên về nghệ thuật đương đại Trung Đông có trụ sở tại New York, đồng tình với quan điểm của Marsano về việc hỗ trợ các tiếng nói, tổ chức và địa lý mới nổi. Bà cho biết: "Là một người làm việc tại NYC và tham gia vào các tổ chức có trụ sở tại Hoa Kỳ, tôi nỗ lực đảm bảo rằng các nghệ sĩ Ả Rập được đưa vào câu chuyện toàn cầu." Bà kết luận: "Người bảo trợ văn hóa trong thế kỷ 21 không chỉ là một nhà từ thiện mà còn là người thúc đẩy các tổ chức và ý tưởng."

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Art Basel