“Abstract Erotic”: Khám phá những xúc cảm nguyên thủy trong nghệ thuật trừu tượng nữ tính tại The Courtauld

Triển lãm nghệ thuật “Abstract Erotic”, đang diễn ra tại The Courtauld (London) đến ngày 14/9/2025, mang đến cuộc hội ngộ hiếm hoi của ba nữ nghệ sĩ tiên phong: Alice Adams, Louise Bourgeois và Eva Hesse. Với vật liệu “lạ tay” như cao su, lưới, dây thừng, bột giấy, nhựa latex,... triển lãm gợi mở sự hấp dẫn kỳ lạ giữa cái đẹp và cái “ghê sợ”, một sự mời gọi cảm giác chạm vào những phần sâu kín nhất của cơ thể và tâm thức.

Xuất phát từ triển lãm lịch sử “Eccentric Abstraction” do nhà phê bình Lucy Lippard giám tuyển vào năm 1966 – vốn được coi là một bước ngoặt trong điêu khắc hậu chiến, “Abstract Erotic” tái hiện lại tinh thần táo bạo, đầy cảm xúc nguyên sơ của thời kỳ đó, nơi các tác phẩm của các nghệ sĩ nữ thể hiện một thứ "trừu tượng đầy dục tính" không rập khuôn theo các giá trị nam tính thống trị nghệ thuật đương đại lúc bấy giờ.

Eva Hesse, trong một tuyên bố nổi tiếng, gọi chất liệu mình dùng là thứ “gây buồn nôn”, nhưng chính cảm giác khó chịu đó lại là thông điệp. Các tác phẩm như No title (1966) với lưới, men sơn, dây thừng và giấy gợi đến một cơ thể đang phân hủy, nhưng đồng thời cũng là hình ảnh mạnh mẽ của sự sinh tồn và xúc cảm bản năng. Trong khi đó, Louise Bourgeois, một người say mê phân tâm học Freud, mang đến Portrait (1963), khối latex màu đỏ nâu giống như nhau thai hoặc phần da thịt sưng tấy – những biểu tượng nhục cảm mang sắc thái vừa kinh hoàng vừa đầy hấp dẫn.

Louise Bourgeois (1911–2010), Tits, 1967, thạch cao. Hình ảnh: © The Easton Foundation/VAGA tại ARS, New York và DACS, London 2025. Ảnh: Christopher Burke.

Nằm ở trung tâm triển lãm là tác phẩm nổi tiếng Fillette (Sweeter Version) (1968–99) của Bourgeois, một hình thù trừu tượng làm từ cao su urethane, như một bộ phận sinh dục phóng đại nhưng không xác định. Kế bên là các cụm “ngực” (Tits, 1967) hay khối sắp đặt bằng dây thép của Adams, tất cả như xoắn chặt vào nhau trong một chuỗi những hình thái lặp lại đầy tính nữ, thể hiện đúng nhận định của Hesse rằng: “Sự lặp lại vô tận có thể là cảm xúc dục tính”.

Triển lãm nghệ thuật lần này cũng nhấn mạnh vào sự gắn bó giữa nghệ thuật và kiến trúc nữ quyền. Với Alice Adams, các tác phẩm như 22 Tangle (1964–68) được tạo ra từ dây cáp, sơn huỳnh quang và lưới thép, như một phản hồi dữ dội với quá trình tái phát triển đô thị của Manhattan. Cô biến vật liệu công nghiệp thành không gian của ký ức, của thân thể, của sự kháng cự và nơi trú ngụ, mở rộng diễn ngôn “nghệ thuật nữ giới” không chỉ bằng hình ảnh mà còn qua cấu trúc.

Alice Adams (sinh năm 1930), Sheath, 1964, dây cotton trên dây thừng cotton. Hình ảnh: Tư liệu của nghệ sĩ và David Hall Gallery, Wellesley, MA. © Howcroft Photography, Boston. Bộ sưu tập Beth Rudin DeWoody.

Tuy vẫn là tên tuổi ít được biết đến nhất trong bộ ba, Alice Adams vẫn tạo nên ấn tượng với các tác phẩm sắp đặt bằng nhôm khổng lồ và các cấu trúc dây thừng dày đặc như Sheath (1964). Dù không có sức nén nội tại mãnh liệt như Bourgeois hay Hesse, tác phẩm của Adams vẫn đóng góp đáng kể vào bức tranh chung về nghệ thuật nữ tính trừu tượng, nơi sự đan xen giữa cảm xúc, ký ức, dục tính và cấu trúc hiện hữu như một hệ hình mới.

Trong không gian triển lãm nghệ thuật này, người xem được mời gọi không chỉ để quan sát mà còn để cảm nhận, nơi xúc cảm lưỡng phân giữa khơi gợi và phản cảm luôn song hành. Theo đúng tinh thần của Lippard, “Abstract Erotic” như một workshop nghệ thuật của cảm giác, nơi nghệ thuật không phải là một vật thể trưng bày xa cách mà là thứ khơi gợi phản ứng thân thể và tâm lý sâu xa.

Triển lãm cũng mở ra đối thoại về nữ quyền, kiến trúc, và cả những giới hạn của cái gọi là “cái đẹp”. Không gian trưng bày tại The Courtauld trở thành một tọa đàm nghệ thuật, nơi các khối hình mềm mại, vật liệu lạ thường, và ký ức nữ giới cùng nhau dệt nên một bản thể lưỡng cực giữa mong muốn và ám ảnh, giữa dục cảm và khước từ.

Nguồn: Alice Adams, Louise Bourgeois, and Eva Hesse delve into art’s ‘uckiness’ at The Courtauld

Quỳnh Hoa