Tranh màu tự nhiên "Long Thành cầm giả ca"- Họa sĩ Phan Cẩm Thượng

THÔNG TIN TÁC PHẨM

Tên tác phẩm: Long Thành cầm giả ca

Họa sĩ: Phan Cẩm Thượng

Chất liệu: Màu tự nhiên trên giấy dó

Kích thước:  60x 210 cm

Năm sáng tác: 2020

Phan Cẩm Thượng không chỉ được biết đến như một họa sĩ có lối đi riêng trên con đường nghệ thuật, mà xa hơn ông còn là nhà nghiên cứu văn hóa, và phê bình mỹ thuật, được công nhận là có ảnh hưởng nhất trong 20 năm vừa qua tại Việt Nam. Ông đã từng những năm tháng làm giáo viên tại Đại học mỹ thuật Việt Nam và là tác giả của nhiều cuốn sách nghiên cứu nghệ thuật uy tín. 

Nếu như nghệ thuật có thể được tiếp cận dưới khía cạnh mỹ học, có thể được tiếp cận dưới cạnh phân tâm học, toán học… thì nghệ thuật của họa sỹ Phan Cẩm Thượng là nghệ thuật thấm đẫm văn hóa Việt từ chất liệu, tạo hình, câu chuyện cho đến cuối cùng là cảm giác.

Ông Phan Cẩm Thượng – để viết về ông quả là không dễ dàng.  Điều tôi băn khoăn nhất là viết về ông dưới khía cạnh nào khi có quá nhiều góc độ có thể đề cập, cuối cùng thì trong vốn hiểu biết hữu hạn của mình, tôi cũng sẽ bày tỏ một vài nhận định về ông. 

Tạm gạt sang một bên những thông tin đầy rẫy về ông trên google, về nhà nghiên cứu văn hóa, hay phê bình nghệ thuật…chúng ta đến triển lãm này, hãy chỉ nghĩ về ông là một họa sỹ. Phan Cẩm Thượng sinh năm 1957, tốt nghiệp Đại học mỹ thuật Việt Nam năm 1984, trong dòng lịch sử hội họa Việt chúng ta có thể xếp ông vào thế hệ các họa sỹ thời kỳ Đổi Mới. 

Hãy nói sang chuyện dòng lịch sử hội họa để có thể trở về với vị trí của Phan Cẩm Thượng. Những họa sỹ được xếp vào dòng lịch sử hội họa thế giới là những họa sỹ đại diện cho một phong trào sáng tạo nên cái gì mới, còn đối với dòng lịch sử hội họa dân tộc Việt, tạm tính từ đầu thế kỷ 20, thì thường là họa sỹ đó một tạo hình nghệ thuật riêng, và có tiếng nói đại diện cho lối sống, cho tư duy, cho một thời kỳ hoặc đặc trưng văn hóa. Ông Phan Cẩm Thượng đã viết nghiên cứu nghệ thuật cho nhiều họa sỹ khác, nhưng ông lại không đặt chính mình vào dòng chảy hội họa Việt. 

Tranh ông Thượng có tạo hình riêng biệt, không trùng với bất kỳ họa sỹ nào đang và đã từng vẽ. Xem ông Thượng vẽ, tôi mới chứng nghiệm được rằng tạo hình riêng theo từng nét bút, đi ra từ tất cả các thành tố tạo nên một người họa sỹ, chứ không chỉ học ở đâu mà được. Vẽ là một kỹ năng có thể rèn luyện được, nhưng ở người họa sỹ nó phải được luyện đến mức trở thành bản năng, vẽ như hòa hợp với tâm hồn mình, với cảm xúc của mình. Trong từng nét bút, người khác có chép y hệt, nó cũng không phải là hồn ấy. 

Mỗi một họa sỹ đều có một cội nguồn văn hóa. Cái gốc văn hóa ấy quyết định cách nhìn trong nghệ thuật của họ như một phẩm chất tự nhiên. Với ông Thượng thì đó là văn hóa cổ. Tranh ông Thượng đa số là một khổ giấy dó 60x120cm, từ những tờ giấy dó đã để 20 năm nọ độ ẩm khiến những nét bút mềm và màu quyện vào giấy. Những bức tranh trong triển lãm này mang cảm hứng từ những nhân vật trong thế kỷ thứ 17, cùng các tập tục trang phục và mật mã văn hóa ẩn chứa bên trong. Bố cục tranh hầu hết là vô hướng, và “ngẫu hứng trong có lý”. Đôi khi là những tà áo bay ngược xuôi, những chân tay mọc ra từ trong tà áo ở những chỗ bất thường, trông có vẻ lạ lùng nhưng đều là những sự tính toán về cân bằng thị giác. Ông Thượng dùng hệ màu tự nhiên trên giấy dó, các hòa sắc ưa thích là màu của củ nâu, màu hồng gạch, vàng già, vàng nghệ, màu đen của mực tàu, đâu đó  là xanh thái thanh lam, xanh ngọc phỉ thúy…trong một bản hòa sắc mang tính thẩm mỹ dân tộc, làm hiển hiện lên trong mắt ta điều gì đó thân quen nhưng lại đã từ lâu không thấy, thành thử nó có vẻ ấm áp và dịu dàng. Điểm cuối cùng không thể không đề cập, tuy là nội dung có tính chất văn hóa cổ, sử dụng hệ màu tự nhiên, nhưng tổng hòa lại mang chiều hướng hiện đại, mới - chứ không hề cũ. 

Vân Vi.