Tại sao "Las Meninas" của Velázquez lại quan trọng?

Diego Velázquez, Las Meninas (Những cô hầu gái danh dự), 1656.

"Las Meninas" (tạm dịch: Những cô hầu gái) ra đời năm 1656 do hoạ sĩ Diego Velázquez sáng tác, được xem là một trong những tranh nghệ thuật quan trọng bậc nhất trong lịch sử hội hoạ phương Tây. Tác phẩm này không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn là một khối nghịch lý thị giác phức tạp, phá vỡ quan niệm truyền thống về không gian trong tranh sơn dầu.

Bước chuyển của nghệ thuật sau thời kỳ Phục Hưng

"Las Meninas" xuất hiện trong thời kỳ các hoạ sĩ bắt đầu phản ứng lại sự hoàn hảo tuyệt đối của nghệ thuật Phục Hưng, vốn tôn sùng tính hiện thực và tỉ lệ hình học lý tưởng. Nghệ sĩ Phục Hưng dùng tranh sơn dầu và kỹ thuật ánh sáng, phối cảnh để tạo cảm giác ba chiều. Nhưng đến thế kỷ 16, sự gò bó trong khuôn khổ này khiến nhiều nghệ sĩ như Parmigianino phản kháng bằng tranh trừu tượng nhẹ nhàng, kéo dài tỉ lệ nhân vật một cách bất thường như trong tác phẩm "Madonna with the Long Neck" (1535–40).

Những bước đi khác biệt trong thế kỷ 17

Sang thế kỷ 17, các nghệ sĩ tiếp tục tìm kiếm lối thể hiện mới. Caravaggio dùng ánh sáng như đèn sân khấu, trong khi El Greco vẽ bằng nét cọ rộng và biểu cảm, báo hiệu cho sự ra đời của trường phái biểu hiện. Velázquez, tuy ảnh hưởng El Greco, nhưng lại kiểm soát đường nét tinh tế hơn. "Las Meninas" vẫn tuân thủ luật ảo giác thị giác nhưng phá vỡ cấu trúc truyền thống từ bên trong.

Câu chuyện hậu cung Hoàng gia trong tranh

Bối cảnh tranh là một căn phòng lớn tại cung điện Alcázar, nơi sinh sống của gia đình hoàng gia Tây Ban Nha. Trung tâm tranh là công chúa Margaret Theresa, con gái vua Philip IV, đứng giữa dàn tuỳ nữ và hai người lùn. Đây là chi tiết phản ánh đời sống cung đình thời đó, khi người lùn được sử dụng để tạo cảm giác "lớn lao" cho nhà vua trong nghi lễ.

Nghệ sĩ trong tranh: Vị thế và tuyên ngôn

Velázquez vẽ chính mình trong tranh, đứng bên trái, đang vẽ một bức tranh khổng lồ. Nhưng nếu nhân vật trung tâm không phải công chúa thì ai mới là người ông đang vẽ? Câu trả lời nằm ở phía sau: một tấm gương nhỏ phản chiếu hình ảnh vua Philip IV và hoàng hậu Mariana. Điều này gợi ý rằng toàn bộ tranh là góc nhìn của hoàng gia, và khán giả cũng đồng vai vào tình huống đó. Velázquez xoá vách ngăn giữa tranh và thực tế, giống như một bức tranh dán tường đặt giữa hai thế giới.

Các chi tiết nghịch lý khác trong bức tranh

Phía sau là một cửa mở nhỏ với Don José Nieto Velázquez đang đứng trên bậc thang. Anh ta có đang lên hay xuống? Câu hỏi để ngỏ mở. Trong khi đó, nghệ sĩ đặt chính mình cao hơn nhà vua trong không gian bức tranh. Đây là tuyên ngôn về quyền lực mềm của nghệ thuật, cũng như tham vọng của một hoạ sĩ từ tâng lớp thấp trở thành họi hoạ sĩ cho vua.

Di sản bị tác động và tranh luận bên lề

Sau trận hoả hoạn cung Alcázar năm 1734, bức tranh bị cắt bớt hai bên và phải sữa lại khuôn mặt công chúa. Về sau, nổi lên nhiều giả thuyết: tranh phản chiếu trong gương, hay toàn bộ khung cảnh là một tranh số hoá bỏ trên gương lớn.

Dù là bức tranh trên toan hay tranh gỗ, tranh trừu tượng hay tranh nổi tiếng trong bộ sưu tập quốc gia, "Las Meninas" vẫn là một kiệt tác không bao giờ dừng gây tranh luận, một bức tranh phong cảnh nhân văn sâu sắc, không ngừng gây ảnh hưởng đến nghệ thuật thế giới.