Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights (Phần 2)

Tấm ở giữa: Mọi người khỏa thân và nhảy múa ( cuối cùng, tất cả địa ngục tan vỡ)

Đây là bức tranh mà đã truyền cảm hứng  cho cái tên Garden of Earthly Delights. Ở đây, con người của Bosch, con đẻ của Adam và Eve, nô đùa nhảy nhót trong một khu vườn cực lạc siêu thực, được miêu tả như những biểu hiện điên rồ của một người sáng tạo lập dị — cảm nhận những bánh răng của thiên nhiên chuyển động trong một cỗ máy lớn hơn. Có một câu hỏi vẫn đang được tranh luận là việc con người thực sự đang làm gì trong cảnh quan thú vị, rậm rạp và vô nghĩa này, sống mơ hồ giữa một thế giới với hàng loạt những sinh vật tuyệt diệu mà Bosch tạo ra và điểm xuyết với kiến ​​trúc tuyệt đẹp của ông. Dường như ông tưởng tượng thế giới như một loạt máy của Willy Wonka với con người là những sản phẩm.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Với sự nhấn mạnh của Bosch về các nhân vật khỏa thân, một số người trong số đó tham gia vào các hoạt động tình ái — mặc dù không có gì rõ ràng — cảnh trung tâm này thường được hiểu là một cảnh báo chống lại dục vọng, đặc biệt là khi kết hợp với khung thứ ba, mô tả Địa ngục (Hapsburgs của Tây Ban Nha hay còn được gọi là tác phẩm “La Lujuria” - dục vọng). Đối với tôi, mô tả của Bosch về những con người nhảy múa trong thế giới muôn màu mà Chúa tạo nên, dường như thay vì lên án, đó là một bài bình luận về thực tế là có rất ít điểm để phân biệt con người với động vật với thực vật.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Nhiều hình thể xuất hiện trong đủ loại trạng thái, hoặc bên trong trứng hoặc vỏ, và được chim hoặc sinh vật lạ cho ăn quả chín; ở giữa là một đoàn những người đàn ông, cưỡi trên nhiều loài động vật khác nhau và được bao quanh bởi các loài chim, đi vòng quanh một hồ nước nhỏ có các thiếu nữ đang tắm. Đúng là một số lỗ trên cơ thể con người được nhồi hoa, nhưng không có giới tính rõ ràng trong bức tranh này — chỉ là sự háu ăn của các loại quả mọng, có thể liên quan đến bầu không khí ảo giác lan tràn (quả mọng ma thuật thay vì nấm ma thuật ). Cuối cùng, có sự điên rồ và có nhiều cảm xúc, nhưng không có hỗn loạn thực sự.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Thay vào đó, những gì Bosch dường như đang làm là suy ngẫm về vị trí của con người trong cỗ máy thần thánh vĩ đại của tự nhiên. Có thể anh ấy đang nói, như Lucretius đã nói, rằng tất cả vật chất đều được tạo ra từ các nguyên tử kết hợp với nhau trong một thời gian để tạo thành một vật thể và khi vật đó chết đi, những nguyên tử đó sẽ trở lại nguồn gốc của chúng để cấu kết lại ở một số dạng khác. Sự tan vỡ và hợp thành này là bản chất của tự nhiên, và con người trong tự nhiên, không khác biệt bởi bất cứ điều gì KHÁC ngoài ý chí tự do, trách nhiệm đối với hành vi của chính mình. Lý luận tạo ra sự sụp đổ của chúng ta. Địa ngục của mỗi người chỉ là những gì anh ta có thể tưởng tượng, và Bosch giàu trí tưởng tượng hơn hầu hết mọi người. Anh ấy là một thiên tài và có phong cách riêng, và Bosch thực sự không chỉ là điều đặc biệt đối với thời đại anh ấy mà còn là thiên tài trong bất kỳ thời kỳ nàokhác. Tuy nhiên, khả năng hình dung phong cảnh ảo giác khiến ông trở nên cực nổi tiếng sau ba thế kỷ, cùng với những người theo chủ nghĩa siêu thực như Salvador Dali, là một người cũng điêu luyện về chí tưởng tượng tạo nên các thế giới phi thực đầy ác mộng. Có thể nói, Lewis Caroll chắc hẳn cũng là người hâm hộ phong cách này. 

Tấm thứ 3: Finally, all hell breaks loose

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Bosch để dành những gì tốt nhất đến cuối cùng. Những hình ảnh trước đó về Địa ngục, nếu thực sự là những gì Bosch dự định ở đây, thì khá nhẹ nhàng so với bức này. Trong bối cảnh đen tối, những bức tường thành giống như nhà tù được khắc bằng mực trên các khu vực có ánh lửa và mọi nơi cơ thể con người tụ tập thành nhiều nhóm, chồng chất lên nhau hoặc phải chịu những màn tra tấn kỳ lạ dưới bàn tay của những tên đao phủ khoác lên mình trang phục kỳ quặc và những con quỷ đội lốt động vật.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Điểm xuyết thêm là những cấu trúc giống như một cỗ máy điên rồ hơn, dường như được thiết kế để xử lý thịt người. Một số trong số thứ này rất khó coi. Gần trung tâm, một sinh vật giống chim ngồi trên ghế nhà tiêu, giống như một vị vua trên ngai vàng, nuốt người và đào thải họ ra ngoài; gần đó, một người khốn khổ được nôn vào một cái giếng, trong đó là những khuôn mặt người xoáy dưới mặt nước.

Nhìn chung, có một sự nhấn mạnh rõ rệt về các nhạc cụ tượng trưng cho sự lôi kéo của ma quỷ tiếng còi báo động cho sự ham mê bản thân, và đôi tai lớn, rung rinh dọc mặt đất mặc dù bị đâm thủng bằng dao, là một ám chỉ mạnh mẽ đến sự dụ dỗ của giác quan. Trên thực tế, nhiều biểu tượng và hình thức tra tấn ở đây là khá khớp với  danh mục Bảy Đại Tội, trong đó các giác quan của chúng ta đánh lừa suy nghĩ của chúng ta thành thói tiêu thụ quá mức của bản thân.

Tuy nhiên, một yếu tố quan trọng ở đây đòi hỏi một sự giải thích — nhân vật trung tâm, nhìn giống Humpty-Dumpty, nổi rõ trong quan cảnh, cơ thể nứt vỏ của anh ta đâm vào các chi của một cái cây chết. Nhà sử học nghệ thuật Hans Belting cho rằng đây là bức chân dung tự họa của Bosch và rất nhiều người tin vào điều này, nhưng không thể xác minh được. Tuy nhiên, nó minh họa khá nổi bật sự hiện diện của một ý thức con người, đầy sự kiểm soát  ở trung tâm của tất cả những hình ảnh bị tra tấn này. Và đây là lý do mà cách giải thích của tôi trở nên khác biệt với những người khác.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Bởi vì, trong khi tâm trí của “Bosch” (nếu đó là một bức chân dung tự họa) có thể bị phân tâm với những suy nghĩ về dục vọng, được hình tượng hóa bằng dụng cụ giống như cái kèn túi được cân bằng trên đầu (chân đế phallic thông thường), bên trong cơ thể anh ta, một bộ ba nhân vật nhỏ bé ngồi trên bàn như thể đang dùng bữa. Đối với tôi, ba nhân vật này gợi nhớ đến Genesis 18.2, trong đó Đức Chúa Trời đến trước cửa nhà Áp-ra-ham, cùng với hai thiên thần (tất cả đều cải trang thành người bình thường) và Áp-ra-ham, không nghi ngờ gì, cung cấp cho họ sự hiếu khách khiêm tốn của mình. Để đáp trả, Đức Chúa Trời ban cho Áp-ra-ham và Sa-ra đã lớn tuổi, tuyên bố rằng qua hành động này, Áp-ra-ham sẽ là cha của bộ tộc được Đức Chúa Trời chọn trên trái đất. Điều này cũng phù hợp với Thi thiên 33.12: “Phước lành sẽ đến với dân tộc tôn thờ chúa, những người này sẽ được thừa kế di sản của ngài.” Sau đó, Đức Chúa Trời gửi các thiên thần của mình (những người giống như hiện thân ban đầu của các đặc vụ FBI) ​​để điều tra các vấn đề ở Sodom và Gomorrah, và Abraham sử dụng cơ hội này để thay mặt Đức Chúa Trời hành xét xử sự gian ác của người dân ở đó: "Ngài sẽ quét sạch những người công bình với kẻ ác? ” anh ta hỏi.

Hieronymus Bosch, The Garden of Earthly Delights, c.1480-1505, tranh sơn dầu, 220 x 390 cm (Prado)

Đối với tôi, dường như đây là câu hỏi mà cả bộ ba đều đặt ra — liệu Thượng đế, khi đã tạo ra thế giới và ban cho con người cả phước lành và lời nguyền của ý chí tự do, có hủy diệt tất cả tạo vật của mình trước sự thất bại của con người hay không. Đây là mối liên hệ cơ bản giữa các tấm bên trong và trận lũ tàn phá được mô tả trên các cánh ngoài. Bài học của Bosch, nếu có, dường như là chúng ta có thể chọn cái thiện hơn cái ác hoặc chúng ta có thể bị cuốn trôi. Mưu sự tại nhân thành sự tại thiên.

Biên dịch: Đạt

Biên tập: Hiếu - Huyền

Nguồn: https://smarthistory.org/bosch-the-garden-of-earthly-delights/