Giới thiệu về Nghệ thuật Sơn mài Việt Nam (phần 2)

Qua nhiều thế kỷ, dụng cụ sơn mài Việt Nam nổi bật nhờ tính nguyên bản và chất lượng cao so với các sản phẩm tương tự ở các nước láng giềng - Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và Myanmar. Nó có mặt ở khắp nơi trên Việt Nam. Sơn mài trong các mối liên kết của ván thuyền ngư dân, đồ gia dụng như thúng đan lát của nông dân, đến các sản phẩm thủ công và nghệ thuật tinh xảo như đồ vật mạ vàng lộng lẫy và đồ khảm xà cừ. Tuy nhiên, nghề sơn mài, phản ánh nhu cầu thẩm mỹ của con người trong cuộc sống hàng ngày, vẫn bị giới hạn trong việc trang trí các đồ gia dụng và đồ thờ cúng, chẳng hạn như tượng tôn giáo.

Có thể nói rằng việc thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương đã tạo động lực mạnh mẽ cho sự ra đời của một hình thức hội họa mới được khuyến khích bởi hai nghệ sĩ người Pháp: Victor Tardieu (1870–1937) và cộng sự của ông là Joseph Inguimberty (1896–1917). Sự tiếp xúc với hội họa cổ điển châu Âu khiến nền mỹ thuật Việt Nam có những thay đổi căn bản. Tuy nhiên, những thay đổi này - bao gồm việc thể hiện không gian ba chiều trên một mặt phẳng và mô tả thực tế bằng hình ảnh - đã được chấp nhận và đưa vào làm chủ đề và kỹ thuật truyền thống của nghề sơn mài.

Với ấn tượng về âm sắc đặc biệt và nguồn tài nguyên tiềm ẩn của “sơn mài đen” ở đình, chùa, hai nghệ sĩ người Pháp đã khuyến khích các sinh viên mỹ thuật Việt Nam khám phá nghề thủ công này. Sự khích lệ của họ đã đánh thức lòng tự hào dân tộc của những người học trò Việt Nam và điều này dẫn đến sự ra đời của tranh sơn mài, một đóng góp lớn lao cho nền mỹ thuật Việt Nam. Các họa sĩ như Trần Văn Cẩn, Phạm Hầu và Nguyễn Gia Trí là người đi tiên phong trong việc phát triển kỹ thuật sơn mài, từ trang trí họa tiết kiến ​​trúc ở đình, chùa, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ đến phát triển thành nghệ thuật trên tranh sơn mài hiện đại. Họ vẽ và say mê nghiên cứu, huy động những bí quyết truyền thống của nghề sơn mài trong khi thử nghiệm những kỹ thuật mới. Mục tiêu của họ là áp dụng các quy luật của không gian và phối cảnh liên quan đến bố cục, hình khối và các hình vẽ (cùng với những kiến ​​thức hội họa được tiếp thu từ phương Tây), đồng thời để bảo tồn đặc tính kì ảo và các đặc điểm vốn có khác của nghệ thuật sơn mài.

Về cơ bản, tranh sơn mài kết hợp các màu truyền thống - nâu, đen, đỏ, vàng, trắng - và kỹ thuật khảm vỏ trứng, cua, ốc. Những đổi mới bao gồm các kỹ thuật trộn thuốc nhuộm, việc bổ sung các tông màu xanh lá cây khác nhau để làm phong phú bảng màu, vẽ các hình khối, sử dụng bóng và ánh sáng với nhiều tông màu khác nhau, và các phương pháp sử dụng đá bọt và đánh bóng. Các chủ đề hiện thực được miêu tả trong rất nhiều tác phẩm qua từng giai đoạn lịch sử đã khẳng định nguồn tài nguyên vô tận của nghệ thuật sơn mài.

Về cơ bản, tranh sơn mài kết hợp các màu truyền thống - nâu, đen, đỏ, vàng, trắng - và kỹ thuật khảm vỏ trứng, cua, ốc. Những đổi mới bao gồm các kỹ thuật trộn thuốc nhuộm, việc bổ sung các tông màu xanh lá cây khác nhau để làm phong phú bảng màu, vẽ các hình khối, sử dụng bóng và ánh sáng với nhiều tông màu khác nhau, và các phương pháp sử dụng đá bọt và đánh bóng. Các chủ đề hiện thực được miêu tả trong rất nhiều tác phẩm qua từng giai đoạn lịch sử đã khẳng định nguồn tài nguyên vô tận của nghệ thuật sơn mài.

Một thế hệ họa sĩ khác như Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm, Lê Quốc Lộc, Sỹ Ngọc… đã ghi dấu ấn về giá trị của nghệ thuật sơn mài Việt Nam. Kể từ năm 1934, các cuộc triển lãm quốc tế đã nêu bật những thành tựu của nghệ thuật sơn mài như một dấu mốc quan trọng trong nền mỹ thuật Việt Nam.

“Điệu Nhảy” bởi Lê Xuân Chiểu

Bài viết của Bang Si Truc
Họa sĩ, Nhà phê bình Hội họa, Nhà sử học Hội họa

Nguồn: http://www.eyegalleryvn.com/cms/An-Introduction-to-the-Lacquer-Art-of-Vietnam-ptarget-view-pid-34-ppage-3.html 
Biên dịch: Khanh
Biên tập: Hiếu - Huyền

Phần 1: https://vanvi.com.vn/gioi-thieu-ve-nghe-thuat-son-mai-viet-nam-phan-1