Estelle Frances: Tại sao tôi sưu tập nghệ thuật?

Đối với người đồng sáng lập Fondation Francès tại Paris, 'Một tác phẩm nghệ thuật không thể thay đổi thế giới, nhưng nó có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận thế giới'

Chồng tôi, Hervé, và tôi bắt đầu sưu tầm nghệ thuật khoảng 20 năm trước. Ban đầu, chúng tôi chỉ tặng nhau những tác phẩm nghệ thuật, không phải với mục đích sưu tầm, mà có lẽ là để giao tiếp theo một cách khác, thể hiện bản thân qua các tác phẩm ấy. Theo thời gian, những món quà này dần trở thành một bộ sưu tập lớn. Điều này khiến chúng tôi phải nhìn lại và nhận ra rằng mình đã hình thành một bộ sưu tập thực sự, với một mối liên kết chung giữa các tác phẩm.

Sợi chỉ xuyên suốt bộ sưu tập này, mặc dù rất rộng, nhưng luôn mang đậm tính cấp tiến. Chủ đề chung của chúng tôi xoay quanh những bi kịch của con người, dù là ở mức độ cá nhân (như bệnh tật, chấn thương, tự hủy hoại, nổi loạn…) hay ở mức độ tập thể (như áp bức, bạo lực, chiến tranh…). Những tác phẩm đầu tiên chúng tôi mua lại đã phản ánh trực tiếp những chủ đề này, với các tác phẩm mạnh mẽ như loạt ảnh của Jeffrey Silverthorne và Andres Serrano, cả hai đều được chụp tại nhà xác. Đến nay, quy trình sưu tầm của chúng tôi đã phát triển và trở nên tinh tế hơn. Chúng tôi giờ đây hướng đến một cách tiếp cận có tính tập trung, với mục tiêu hoàn thiện một tổng thể đã có sự mạch lạc nhất định.

Mỗi tác phẩm nghệ thuật lọt vào bộ sưu tập của chúng tôi đều phải được cả hai vợ chồng đồng thuận. Chúng tôi luôn đưa ra quyết định cùng nhau, không có bất kỳ ủy ban hay cố vấn nào tham gia. Đây là nguyên tắc cơ bản trong quy trình mua sắm của chúng tôi từ những ngày đầu. Mỗi tác phẩm mà chúng tôi mua đều gắn liền với khoảnh khắc chung của cả hai, với những cuộc trao đổi và suy ngẫm cùng nhau. Đó chính là mục đích cốt lõi của bộ sưu tập: nó là thành quả của một cuộc đối thoại thân mật giữa chúng tôi. Niềm vui khi mua một tác phẩm không chỉ là sự thỏa mãn khi sở hữu nó, mà còn là niềm vui trong việc khám phá, trong sự đối đầu của các ý tưởng và những cuộc thảo luận mà tác phẩm ấy khơi dậy giữa chúng tôi. Câu hỏi lớn mà chúng tôi luôn đặt ra là: “Điều gì đánh thức chúng tôi?” Đây là trọng tâm trong cách tiếp cận của chúng tôi. Hiện nay, bộ sưu tập của chúng tôi đã bao gồm gần 900 tác phẩm của các nghệ sĩ quốc tế. Trong đó, khoảng 40% là ảnh, 40% là tranh vẽ và bản vẽ, 20% còn lại là điêu khắc, sắp đặt và một số video, chủ yếu là các buổi biểu diễn được quay lại.

Chúng tôi luôn mong muốn chia sẻ bộ sưu tập của mình, không chỉ bằng cách treo các tác phẩm trong nhà, mà còn ở công ty truyền thông của Hervé. Đây là cách chúng tôi trò chuyện với những người xung quanh mình: gia đình, bạn bè, và cả khách hàng của công ty. Vào năm 2009, chúng tôi thành lập Fondation Francès, được xây dựng từ các doanh nghiệp của chúng tôi: Okó, công ty truyền thông của Hervé, và ARROI, công ty kỹ thuật văn hóa của tôi. Mục đích của quỹ là tạo ra một cấu trúc chuyên nghiệp để chia sẻ bộ sưu tập của chúng tôi, hoàn toàn độc lập và được nuôi dưỡng bằng nguồn lực của chính chúng tôi. Quỹ dành riêng cho việc phổ biến bộ sưu tập và truyền cảm hứng nghệ thuật cho công chúng. Chúng tôi chọn Senlis, một thị trấn ở vùng Oise thuộc Hauts-de-France, làm trung tâm của quỹ. Vào thời điểm đó, nơi đây thiếu vắng một bối cảnh nghệ thuật đương đại năng động, và việc chọn địa điểm này giúp chúng tôi tiếp cận công chúng rộng rãi hơn, kể cả những người đôi khi cảm thấy khó chịu hoặc ngạc nhiên trước các tác phẩm nghệ thuật. Đối diện với những du khách không quen thuộc, và thậm chí có phần phản đối nghệ thuật đương đại, điều quan trọng là giúp họ hiểu và mở rộng tầm nhìn. Đó là lý do tại sao, vào năm 2013, tôi sáng lập “La Fabrique de l’Esprit®”, một chương trình giáo dục đặc biệt giúp tạo ra cuộc đối thoại thực sự về các tác phẩm nghệ thuật, thúc đẩy sự hiểu biết và cởi mở hơn trong cộng đồng.

Tất cả các triển lãm mà tôi tổ chức cho quỹ, cũng như tại quỹ, đều hướng tới một mục đích cụ thể: tạo ra một không gian trao đổi thông tin, nhưng đồng thời tôn trọng khoảng cách giữa người xem và tác phẩm nghệ thuật. Chúng tôi thường xuyên mời các nghệ sĩ trong bộ sưu tập đến để chia sẻ với công chúng về tác phẩm của họ, cũng như những tác phẩm khác trong bộ sưu tập. Tuy nhiên, sau năm năm, chúng tôi quyết định thay đổi chương trình bằng cách mời các nghệ sĩ tiêu biểu trong bộ sưu tập của mình tổ chức triển lãm cá nhân. Những triển lãm này không chỉ giới thiệu các tác phẩm từ bộ sưu tập mà còn tập trung vào việc hợp tác với các nghệ sĩ, nhằm mang đến cái nhìn sâu sắc hơn về quá trình sáng tạo của họ. Quỹ, với kiến trúc ngôi nhà đá biệt lập, đã củng cố cảm giác gần gũi này, khuyến khích mối quan hệ tình cảm với các tác phẩm và giúp chúng tôi tạo ra sự kết nối chặt chẽ hơn với các nghệ sĩ. Trong suốt thời gian qua, chúng tôi đã làm việc với nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như Gavin Turk, Erwin Olaf và Claire Morgan.

Vào năm 2016, cùng với nghệ sĩ Mircea Cantor, và sau đó là Kader Attia vào năm 2019, chúng tôi đã thử nghiệm một định dạng triển lãm khác, kéo dài một năm hoặc lâu hơn. Mục đích là để du khách có thời gian tham gia vào các buổi biểu diễn, đồng thời tạo ra không gian để các nghệ sĩ có thể tận dụng môi trường làm việc mở rộng hơn, khuyến khích sự thử nghiệm và sáng tạo. Đến năm 2015, tôi đã thành lập tổ chức "Françoise pour l’œuvre contemporaine", một tổ chức chuyên dành cho các nghệ sĩ mới nổi. Mục tiêu của tổ chức là cung cấp cho các nghệ sĩ một nền tảng miễn phí, với chương trình lưu trú quốc tế, cũng như các công cụ kỹ thuật số, studio mở và phòng trưng bày trực tuyến trong suốt giai đoạn khủng hoảng sức khỏe. Sau đại dịch, khi quỹ có thể mở cửa trở lại, chúng tôi đã nhanh chóng đáp ứng nhu cầu mới của các nghệ sĩ. Tầng một của quỹ được dành riêng để trưng bày các tác phẩm của những nghệ sĩ vừa tốt nghiệp, tổ chức các triển lãm cá nhân đầu tiên và khám phá những xu hướng mới. Một tầng vẫn tiếp tục trưng bày một số tác phẩm trong bộ sưu tập của chúng tôi. Đồng thời, vào năm 2022, chúng tôi đã mở rộng không gian triển lãm của mình cho công chúng tại Clichy, tại trụ sở của công ty đại diện Hervé, Okó. Tòa nhà công nghiệp ba tầng này, với không gian làm việc mở, đã trở thành nơi tổ chức các buổi trình diễn theo chủ đề mà chúng tôi đã thiết lập.

Chúng tôi hiện đang giới thiệu triển lãm mang tên "XXH", viết tắt của "eXtra eXtra Humain", một triển lãm khám phá những sự thái quá của con người, cả ở cấp độ cá nhân lẫn tập thể. Tên gọi này phản ánh hoàn hảo những chủ đề cốt lõi của bộ sưu tập và triển lãm của chúng tôi. Triển lãm này không chỉ là dịp kỷ niệm 15 năm thành lập quỹ mà còn tập hợp một số tác phẩm quan trọng đã được chúng tôi thu thập trong suốt 20 năm qua, trong đó có tác phẩm The Human Factor (2005) của Gloria Friedmann. Hơn thế nữa, chúng tôi luôn mong muốn biến bộ sưu tập của mình thành một thứ gì đó lớn hơn một tập hợp tác phẩm nghệ thuật đơn thuần: đó là một thực thể sống động, một không gian không ngừng phát triển, nơi diễn ra các cuộc trao đổi và phản ánh sâu sắc. Mặc dù một tác phẩm nghệ thuật không thể thay đổi thế giới ngay lập tức, nhưng nó có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận thế giới.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Art Basel