Đại Bái – Di sản đúc đồng ngàn năm

Nằm bên dòng sông Cầu thuộc huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, làng Đại Bái từ lâu đã khẳng định vị thế là một trong những trung tâm đúc đồng thủ công lớn và lâu đời nhất Việt Nam. Không chỉ nổi tiếng bởi những sản phẩm tinh xảo, nơi đây còn là điểm hội tụ của kỹ nghệ, tâm linh và bản sắc văn hóa Việt được lưu truyền qua hàng nghìn năm lịch sử.

Nghề đúc đồng ở Việt Nam có nguồn gốc từ thời Phùng Nguyên, phát triển rực rỡ thời Đông Sơn và tiếp nối đến tận ngày nay. Trong suốt hành trình đó, Đại Bái – xưa kia gọi là làng Bưởi – đã giữ vai trò trung tâm với kỹ thuật điêu luyện và các sản phẩm tiêu biểu như tượng đồng, đỉnh, lư hương, tranh tứ quý, hoành phi, bát hương, bộ tam sự...

Điều đặc biệt là đồ đồng Đại Bái không chỉ đơn thuần là vật dụng, mà còn gắn liền với đời sống tâm linh, tín ngưỡng của người Việt. Mỗi sản phẩm là sự kết tinh giữa nghệ thuật, tri thức dân gian và niềm tin về sự trường tồn của tổ tiên, đất trời.

Trong sử sách xưa như Đại Nam nhất thống chí, Đại Bái được nhắc đến như đại diện duy nhất cho nghệ thuật đúc đồng Việt Nam. Theo nhiều học giả, Đại Bái chính là sự tiếp nối truyền thống của nền văn hóa Đông Sơn – nơi từng sản sinh ra những trống đồng huyền thoại.

Các sản phẩm của Đại Bái chủ yếu được làm từ đồng nguyên chất và hợp kim cao cấp, qua quy trình thủ công cầu kỳ: từ tạo khuôn, nấu đồng đến hoàn thiện, chạm khắc và đánh bóng. Kỹ thuật đúc tay truyền thống – được gìn giữ và phát triển qua bao thế hệ – là điều không máy móc hiện đại nào có thể thay thế.

Nghệ nhân Trần Văn Trọng chia sẻ: “Kỹ thuật ở đây là độc bản. Mỗi họa tiết, mỗi đường nét đều chứa đựng tâm huyết, cảm xúc và cả nhân sinh quan của người thợ”.

Không dừng lại ở đó, những nghệ nhân Đại Bái hôm nay vẫn không ngừng sáng tạo, làm mới thiết kế để phù hợp với xu hướng thẩm mỹ hiện đại mà vẫn giữ hồn cốt truyền thống. Với họ, giá trị của mỗi sản phẩm không nằm ở kích thước hay khối lượng mà ở chiều sâu văn hóa được “thổi hồn” trong từng chi tiết.

Hiện toàn xã Đại Bái có hơn 70 doanh nghiệp và gần 700 hộ làm nghề, với khoảng 1.700 lao động. Không chỉ giữ vai trò là nguồn thu nhập chính, nghề đúc đồng còn đưa sản phẩm làng nghề vươn ra thế giới – từ Nhật Bản đến châu Âu, Đông Nam Á.

Năm 2018, doanh thu toàn làng nghề đạt xấp xỉ 260 tỷ đồng. Tuy vậy, trong bối cảnh toàn cầu hóa, Đại Bái cũng phải đối mặt với nhiều thách thức: cạnh tranh với sản phẩm công nghiệp giá rẻ, áp lực từ thị trường hiện đại và biến động lao động trẻ.

Dù vậy, với sự đồng hành của chính quyền địa phương, việc đưa công nghệ vào sản xuất, cải tiến mẫu mã, quảng bá thương hiệu và phát triển du lịch làng nghề đang mở ra nhiều hướng đi mới cho Đại Bái. Các chương trình bảo tồn nghề truyền thống không chỉ giúp giữ gìn văn hóa mà còn nâng tầm giá trị kinh tế của sản phẩm thủ công Việt.

Biên soạn: Hoàng Linh