Chuôn Ngọ – Làng khảm trai lưu giữ tinh hoa ngàn năm

Giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ, làng Chuôn Ngọ (xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên, Hà Nội) hiện lên như một viên ngọc lặng lẽ, lưu giữ nghề khảm trai đã tồn tại suốt hàng ngàn năm. Nghề thủ công nơi đây không chỉ là sinh kế mà còn là di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc.

Người thợ Chuôn Ngọ làm nghề bằng tay, từng công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kỹ năng cao. Những mảnh trai nhỏ được mài nhẵn, đục ghép xuống mặt gỗ một cách vừa vặn, mịn màng. Tất cả tạo nên vẻ đẹp riêng biệt của nghệ thuật khảm trai nơi đây.

Làng nghề đi vào ca dao như một biểu tượng:

“Hỡi cô thắt cái bao xanh

Có về Chuôn Ngọ với anh thì về

Chuôn Ngọ có cây bồ đề

Có sông tắm mát có nghề khảm khay.”

Không chỉ nổi tiếng với nghề truyền thống, Chuôn Ngọ còn là mảnh đất gắn liền với nhiều truyền thuyết. Người dân nơi đây coi Trương Công Thành – vị tướng thời Lý Nhân Tông – là ông tổ nghề khảm trai. Sau khi lui về quê hương, ông truyền lại kỹ thuật khảm vỏ trai cho dân làng, mở đầu cho hành trình lưu giữ và phát triển nghề đến tận ngày nay.

Chuôn Ngọ nổi bật với những sản phẩm khảm tinh xảo, được làm từ vỏ trai, ốc biển có nguồn gốc trong và ngoài nước. Trong đó, “Cửu Khổng” – một loại trai quý có sắc cầu vồng – thường được dùng để tạo hiệu ứng nổi bật cho các chi tiết như cánh phượng, núi non, hay những mảng sáng trên tranh.

Quy trình làm ra một sản phẩm khảm trai gồm sáu bước chính: vẽ mẫu, cắt vỏ, đục gỗ, gắn khảm, mài nét, và hoàn thiện bằng màu bột đen. Trong đó, công đoạn “cẩn xà cừ” được đánh giá là khó nhất, đòi hỏi người thợ phải có kỹ năng điêu luyện và cảm quan thẩm mỹ cao.

Những năm gần đây, dù nghề đã qua thời hoàng kim, Chuôn Ngọ vẫn có những người tâm huyết gìn giữ ngọn lửa nghề truyền thống. Nghệ nhân Nguyễn Đình Hải là một trong số đó – người gắn bó với nghề gần 30 năm và từng được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân quốc gia. Anh không ngừng sáng tạo, đưa kỹ thuật khảm lên các sản phẩm đương đại như tranh chân dung, đồ lưu niệm, hộp trà, bát đũa…

Khảm truyền thần – kỹ thuật cao nhất của nghề khảm – yêu cầu người nghệ nhân không chỉ có tay nghề mà còn cần sự thấu hiểu sâu sắc về nhân vật được thể hiện. Mỗi tác phẩm như một câu chuyện sống động, lột tả tinh thần và khí chất của người trong tranh. Đây cũng là lĩnh vực mà Chuôn Ngọ hiện chỉ còn một số ít nghệ nhân đủ khả năng thực hiện.

Dù trải qua nhiều biến động, làng nghề Chuôn Ngọ vẫn bền bỉ tồn tại, như một minh chứng sống cho sức sống của nghề truyền thống Việt. Bằng đôi bàn tay chai sạn và tấm lòng yêu nghề, những người thợ nơi đây tiếp tục gìn giữ một phần hồn cốt văn hóa Thăng Long – Hà Nội ngàn năm văn hiến.

Nguồn tham khảo: Làng nghề khảm trai Chuôn Ngọ: Tinh hoa ngàn năm toả sáng

Biên soạn: Hoàng Linh