Các nghị sĩ Anh kêu gọi chấm dứt việc lưu giữ hài cốt người trong bảo tàng

Toàn cảnh Bảo tàng Anh ở London với du khách bên ngoài

Các nghị sĩ và nhà vận động tại Vương quốc Anh đang thúc đẩy một động thái nhằm chấm dứt việc trưng bày hài cốt người trong các bảo tàng nghệ thuật và cấm việc mua bán các bộ phận cơ thể người tại các nhà đấu giá.

Nhóm nghị sĩ toàn đảng về bồi thường chiến tranh ở châu Phi (APPG-AR), bao gồm các nhà lập pháp, nhà vận động và thành viên cộng đồng, đã công bố một báo cáo kêu gọi cấm bán và trưng bày hài cốt tổ tiên – trong đó có cả xác ướp Ai Cập – tại các viện bảo tàng, nơi trưng bày nghệ thuật và di tích cổ.

Kêu gọi thay đổi luật bảo vệ hài cốt tổ tiên

Hiện nay, luật pháp Vương quốc Anh chỉ yêu cầu phải có sự đồng thuận để lấy và lưu giữ mô cơ thể từ những người đã mất dưới 100 năm. Đạo luật Mô người năm 2004 cũng chỉ quy định việc cấm mua, bán và sở hữu bộ phận cơ thể người nhằm mục đích cấy ghép.

Tuy nhiên, báo cáo mang tên “An táng tổ tiên” chỉ ra rằng nhiều cộng đồng di cư vẫn đang phải chịu đau thương vì các cơ quan chức năng của Anh vẫn giữ hài cốt tổ tiên của họ – phần lớn trong số đó bị lấy đi vào thời kỳ thực dân. Những xác ướp này từng được coi là đồ vật xa xỉ và được dùng làm giải trí trong các “bữa tiệc mở xác ướp” vào thế kỷ 19.

Tranh cãi về việc trưng bày xác ướp và hiện vật cổ

Bảo tàng Pitt Rivers ở Oxford đã loại bỏ toàn bộ hài cốt người khỏi các phòng trưng bày vào năm 2020 như một phần của nỗ lực phi thực dân hóa. Trong khi đó, xác ướp Ai Cập hiện đại bị biến tấu thành hình tượng ma quái trong văn hóa đại chúng phương Tây – điều mà các nhà nghiên cứu cho rằng đã làm mất đi giá trị văn hóa và di sản thực sự của chúng.

Báo cáo đã đưa ra 14 khuyến nghị quan trọng, trong đó có việc đưa việc bán hài cốt người vào danh sách cấm, mở rộng phạm vi Đạo luật Mô người để bao gồm cả hài cốt hơn 100 năm tuổi, và yêu cầu các hội đồng quản lý bảo tàng có đại diện từ cộng đồng di cư. Đồng thời, các nhà tài trợ văn hóa cũng được khuyến khích hỗ trợ việc lập bản đồ kho hài cốt tổ tiên đang lưu trữ trong các viện bảo tàng và tổ chức trưng bày di tích nghệ thuật.

Bảo tàng Pitt Rivers ở Oxford, Anh đã loại bỏ toàn bộ hài cốt con người khỏi khu trưng bày vào năm 2020

Chính phủ thừa nhận hướng dẫn hiện tại đã lỗi thời

Chính phủ Anh đã ban hành hướng dẫn về việc xử lý hài cốt người từ năm 2005, nhưng các bảo tàng được phép quyết định có nên trả lại hài cốt nếu có yêu cầu. Trong cuộc tranh luận tại Viện Quý tộc – thượng viện của Quốc hội Anh – bà Fiona Twycross, đại diện Bộ Văn hóa, Truyền thông và Thể thao, thừa nhận rằng thế giới đã thay đổi đáng kể và hướng dẫn cũ không còn phù hợp.

Bà cũng nhấn mạnh rằng việc thiếu dữ liệu và bộ sưu tập không đầy đủ khiến khó xác định các hài cốt hiện đang được lưu giữ tại đâu. Tuy nhiên, các khuyến nghị trong báo cáo sẽ là cơ sở để chính phủ xem xét và cải thiện các quy định liên quan.

Phản ứng mạnh mẽ từ giới chính trị và học thuật

Trong buổi thảo luận, nghị sĩ Paul Boateng gọi việc buôn bán các bộ phận cơ thể người là “thương mại ghê tởm” và nhấn mạnh rằng việc lưu giữ hài cốt trái với nguyện vọng của hậu duệ và cộng đồng bản địa là điều không thể chấp nhận. Ông ca ngợi Bảo tàng Pitt Rivers vì đã chủ động loại bỏ các hiện vật nhạy cảm như xác ướp trẻ em Ai Cập và các đầu chiến lợi phẩm, góp phần thay đổi nhận thức về di tích nghệ thuật và lịch sử.

Giáo sư Laura Van Broekhoven, giám đốc Bảo tàng Pitt Rivers, cho biết đơn vị của bà hoàn toàn ủng hộ việc cấm bán và trưng bày hài cốt người tại các bảo tàng công cộng, đồng thời nhấn mạnh rằng phương pháp tiếp cận mới giúp xây dựng hòa bình và hàn gắn toàn cầu thông qua các bộ sưu tập di sản.

Bảo tàng Anh bị chỉ trích vì chưa hoàn trả hài cốt

Trái ngược với Pitt Rivers, Bảo tàng Anh ở London bị chỉ trích vì vẫn giữ các hiện vật như đầu người Māori có hình xăm và hộp sọ của hai cá nhân từ quần đảo Torres Strait. Boateng cho rằng bảo tàng này cần một cuộc cải cách toàn diện và đã quá chậm trễ trong việc đáp ứng các yêu cầu đạo đức và văn hóa.

Twycross cho biết chính phủ sẽ tiếp tục thảo luận với các bảo tàng và nêu rõ vấn đề này trong các cuộc họp chính thức.

Du khách chiêm ngưỡng xác ướp Ai Cập, quan tài và nghi lễ thờ cúng người chết trong Đế chế Pharaon tại Bảo tàng Anh ở London

Căng thẳng tiếp diễn trên toàn cầu

Theo Bảo tàng Anh, hiện tại có hơn 6.000 hài cốt người đang được lưu giữ và được cho là phục vụ mục đích nghiên cứu và hiểu rõ hơn về lịch sử nhân loại. Tuy nhiên, người phát ngôn của bảo tàng khẳng định mọi hoạt động đều tuân thủ các quy định của Bộ Văn hóa và Đạo luật Mô người.

Tranh cãi về việc bảo tồn và trưng bày xác ướp cổ vẫn diễn ra trên toàn thế giới. Tháng 10 vừa qua, nhà đấu giá Swan ở Oxfordshire đã phải rút khỏi cuộc đấu giá hơn 20 hài cốt tổ tiên sau khi bị phản đối mạnh mẽ ở Anh và Ấn Độ.

Năm 2023, Viện Smithsonian tại Mỹ đã chính thức xin lỗi vì từng thu thập hàng chục nghìn bộ phận cơ thể người – chủ yếu từ người da đen và người bản địa – mà không có sự cho phép.

Cùng năm đó, Bảo tàng Hunterian ở London cũng đã ngừng trưng bày bộ xương “Người khổng lồ Ireland” – một cá nhân cao gần 2,3 mét với mong muốn được chôn cất dưới biển để tránh việc cơ thể bị giải phẫu.