Người giữ “lửa” tranh sơn mài truyền thống Tương Bình Hiệp (P1)

Dù đã 73 tuổi, thế nhưng nghệ nhân Trương Quan Tịnh (Năm Tịnh) - chủ Cơ sở sơn mài Định Hòa (phường Tương Bình Hiệp, TP.Thủ Dầu Một) vẫn trung thành với nghề sơn mài truyền thống. Suốt hơn 45 năm làm nghề, ông vẫn luôn nhiệt huyết với nghề, tuy vậy cách ông theo đuổi và duy trì niềm đam mê này có điều đặc biệt.

Trước khi bén duyên với sơn mài, ông Năm Tịnh là giáo viên. Khoảng năm 1977, ông từ Vũng Tàu trở lại Bình Dương. Dù không biết gì về sơn mài nhưng ông đã chọn sơn mài để khởi nghiệp ở tuổi 32. “Sơn mài đến với tôi như một cơ duyên bởi trước năm 1975 tôi là giáo viên. Sau đó tôi nghỉ dạy về Bình Dương quê hương và gắn bó với sơn mài cho đến tận bây giờ”, ông Năm Tịnh nhớ lại.

Nghệ nhân Năm Tịnh đón khách tham quan tranh sơn mài ông sưu tầm được

Thời đó, các sản phẩm sơn mài làm ra khó đưa ra thị trường bởi lối sản xuất manh mún, không có đầu ra. Nhìn thấy thực trạng như vậy, ông khăn gói lên Sài Gòn học hỏi thêm kinh nghiệm rồi trở về quê hương thành lập Tổ hợp sơn mài Đồng Tâm, nhằm tìm việc làm và giúp người dân địa phương tiêu thụ sản phẩm sơn mài. 

Từ tổ hợp này, năm 1979, ông thành lập Tổ hợp tác sơn mài Tân An. Năm 1982, Tổ hợp tác Tân An chuyển đổi thành Hợp tác xã sơn mài, quy tụ nhiều thợ thủ công nổi tiếng của vùng. Trên cơ sở đó, ông tiếp tục thành lập Xưởng sơn mài Định Hóa và đây cũng chính là Công ty TNHH MTV sơn mài Định Hóa ngày nay.

Từ những cơ sở này, ông tiếp cận thêm nhiều cách sáng tạo với chất liệu sơn mài truyền thống, học hỏi thêm từ những nghệ nhân, thợ thủ công cao niên, nghiên cứu, sáng tạo nhiều hơn và phát triển hơn nữa với nghề truyền thống này. 

“45 năm qua, tôi gặp hầu hết các họa sĩ sơn mài Bình Dương. Đây là những cơ hội quý giá để tôi tìm hiểu về những nghệ nhân này và phong cách sáng tạo của họ”. Mỗi lần gặp các nghệ nhân, họa sĩ, ông lại dành nhiều trò chuyện, học hỏi, ghi chép, sưu tầm những hình ảnh, tác phẩm do nghệ nhân tạo ra. “Đến nay, tôi có thể khẳng định mình là người lưu giữ toàn bộ tư liệu về sơn mài Bình Dương từ năm 1940 đến nay”, ông Năm Tịnh nói. Với những tư liệu sưu tầm và kiến thức có được, ở làng sơn mài Tương Bình Hiệp hiện nay, nghệ nhân Năm Tịnh được xem như một “bảo tàng sống”. Chỉ cần nhìn vào một tác phẩm và chất liệu được sử dụng, ông sẽ nhận ra ngay tác giả của nó.

Không chỉ lưu giữ những tư liệu quý về sơn mài truyền thống, từ những kiến thức học được cộng với quá trình làm nghề, ông còn sáng tạo ra nhiều điều đặc biệt giúp sơn mài ngày càng hoàn thiện hơn như cách pha chế sơn, cách thiết kế mới, cách sử dụng sơn mài. chất liệu, cách phối màu... Học cách pha sơn của các nghệ nhân đi trước, người nghệ nhân già này đã nghiên cứu và sáng chế ra những loại sơn, chất phủ mới rất được khách hàng ưa chuộng.

Có thể nói, học hỏi và sáng tạo là hai điều ông rèn luyện thường xuyên trong sự nghiệp theo đuổi nghiệp sơn mài của mình. Từ đó, nhiều kỹ thuật, các ứng dụng mới về chất liệu sơn mài nghệ thuật được áp dụng vào sản xuất để tạo ra những sản phẩm mang nét đặc trưng riêng. Mặc dù mẫu mã sản phẩm luôn có những đổi mới nhưng ông luôn tuân thủ nghiêm ngặt các khâu sản xuất và nguồn nguyên liệu. Vì vậy, sản phẩm sơn mài Định Hóa được coi là sản phẩm độc đáo, có giá trị cao của sơn mài Bình Dương.

Nguồn: The keeper of the "fire" of Tuong Binh Hiep traditional lacquer painting |baobinhduong.com

Biên dịch: Minh Hậu

Biên tập: Thu Huyền